ТОП просматриваемых книг сайта:
Skepelinge. Karel Schoeman
Читать онлайн.Название Skepelinge
Год выпуска 0
isbn 9780798176118
Автор произведения Karel Schoeman
Издательство Ingram
’n Sekere inspanning, ’n sekere inlewing, en die stemme word sterker, die gefluister kry gestalte in woorde, in sinne, in hele brokstukke van verhale. ’n See, ’n oseaan van stemme, stemme gespan soos seile, soos tou- of takelwerk wat sing in die wind.
Al hierdie moontlikhede het ek dus van naby aanskou, al daardie lewensverhale het ek self uitgelewe en herleef ek nou, en daar bly niks anders oor nie as om die name te herhaal en die gesigte voor die geestesoog te laat verbytrek in die donker, die konfigurasie van maste en seile, die littekens, baarde, oorringe, dronkemanstemme, die geruis van ’n tabberd in die kajuit, die gekletter van houtmuile oor ’n dek, die gegil van ’n matroos of soldaat onder sy tugtiging, die geroep van matrose hoog in die want waar hulle die seile vasbind, hierdie terloopse detail ál wat oorbly van wat eens soos ’n helder en belowende avontuur gelyk het, aangevuur deur soveel winsbejag en ambisie, en vir ander weer so ’n donker onderneming, ingegee deur suiwer vertwyfeling.
Dit alles het ek meegemaak, ervaar, gely. Dit alles weet ek en moet ek nou in die donker herhaal, asof die blote herhaling genoeg is om dit van ondergang te red, teen verdere vergang te vrywaar; in die oortuiging of geloof dat as jy die las van inligting waaraan jy so swaar dra, die name, stemme en gesigte, die slagspreuke en krete, dikwels genoeg, aandagtig genoeg, noukeurig genoeg nagaan, jy daarin sin sal kan vind, of in elk geval ’n herkenbare patroon van een of ander aard wat indien verlang as sinvol vertolk kan word; wakker in ’n slapende stad, ’n slapende land, waar daar soveel rede bestaan om eerder wakend en waaksaam te bly, peinsend oor die verlede in die veronderstelling dat dit só moontlik sal word om die hede te verstaan of hoop te vind vir die toekoms.
In die donker, in hierdie slapende land.
Denk ich an Deutschland in der Nacht,
Dann bin ich um den Schlaf gebracht …37
In hierdie geloof moet jy volhard; of ten minste in hierdie hóóp. Dit kan tog nie alles verniet gewees het nie, dit kan nie sinloos wees nie. Of miskien tog wel?
Wakend in hierdie donker land.
So kan daar begin word.
WERWING
Dit was bowenal in die groter stede van Europa dat die VOC sy werknemers gevind het, waar die getalle so groot was, die werksoekendes so talryk, die kompetisie so meedoënloos en die armoede en werkloosheid so nypend, en waar immigrante, sover dit Amsterdam betref, bowenal daagliks aangekom het om die getalle werksoekendes te laat aanswel, vernaamlik van die Nederlandse platteland, die Duitse grensgebied en Skandinawië.
Die wydverspreide stede van Europa wat deur lede van die bemanning in Van Riebeeck se tyd aan die Kaap verteenwoordig is, één hiér en twee of drie dáár, het feitlik die hele kaart van Noord-Europa gedek: Antwerpen, Bremen, Brugge, Brussel, Danzig, Dresden, Emden, Genève, Gent, Glasgow, Hamburg, Keulen, Leipzig, Lübeck, Rouaan. Dan in tweede plek, in groter getalle, die meer welvarende stede en stadjies van Holland en die ander Nederlandse provinsies: Alkmaar, Delft, Deventer, Groningen, Haarlem, ’s-Hertogenbosch, Middelburg, Rotterdam en Utrecht, ten slotte gevolg deur dorpe en gehuggies waarvan mens sonder verdere ondersoek nie meer weet waar hulle geleë was en of hul name selfs by benadering reg gespel is nie: Archadsen, Bebbeer, De Cuynder, Drinoute, Hooglee, Sande. Is dit Bergen op Zoom wat in ’n gegewe geval bedoel is, Bergen in die Suid-Nederlandse Henegoue, of Bergen in Noorweë?
In die stede het die VOC bowenal sy werksmense bekom, en bowenal die wêreldstad Amsterdam. Hiér strek hulle duisendvoudig, duisendkoppig uit, skouer aan skouer sover die oog kan sien, om hul dienste aan te bied, talryk soos die graankorrels in die pakhuise van die stad. Daar is mans onder hulle wat diens sal doen aan die Kaap en dáár miskien ’n skamele graf in die soldatekerkhof sal vind, mans wat koloniste sal word, vryburgers en stamvaders van die toekoms, maar aan niks kan hulle nog uitgeken word nie, onvindbaar soos graankorrels, onherkenbaar in die verborgenheid van die tyd, onnaspeurbaar nog which grain will grow and which will not.38
Die toekoms van ’n hele wêrelddeel lê in die hande van hierdie anonieme menigte vir wie daar nog geen vooruitsigte bestaan en aan wie geen verantwoordelikhede nog toegeken is nie.
Die meeste mans in Amsterdam, om maar by hierdie onweerstaanbare en onkeerbare wêreldstad te bly, en by die ongedifferensieerde massa ambagsmense, arbeiders, armes en werkloses wat hulle hoopvol hier saamgeskaar het; die meeste mans het hulle met behulp van seisoensarbeid, geleentheidswerk, ongeskoolde arbeid en dagtakies op ’n manier aan die gang gehou, en werksoekendes het daagliks op die markpleine en brûe hul dienste vir los werkies aangebied, waarvoor hulle dan per ‘skof’ gehuur en betaal is.
Hoe groot die verskeidenheid take in daardie voorindustriële en ongemeganiseerde era beskikbaar was, kan ook die beste geïllustreer word aan die hand van die grootstad Amsterdam, waar daar naas die honderde bakkers, slagters, skoenlappers, kleremakers, tekstielwerkers, timmermans, touslaers, seilmakers, kuipers en andere vir wie se beroep formele opleiding geverg is, ook tallose onopgeleide arbeiders werksaam was.
So was duisende mense byvoorbeeld betrokke enkel by die ontlading en vervoer van die massas koring wat deur Nederlandse skepe uit die Oosseegebied aangevoer is: koringligtermans wat dit met ligters van die skepe moes bring, koringdraers wat die sakke na die pakhuise vervoer het, koringmeters en -setters om die gewig en volume te bepaal, en die vroue aan wie die sogenaamde verschieten opgedra is, die gereelde omroer van koring in die pakhuise om te verhoed dat dit bederf.
Die skeepschirurgyn Nicolaus de Graaff verwys in sy boek oor Oos-Indië geringskattend na slotmakers, bontwerkers ‘en diergelijke geringe hantwerks- en ambagtsluyden’, en in terloopse verwysings na mense wat in opstootjies en straatoproer betrokke was, is daar vermelding van ’n mesmaker, ’n hoedemaker, ’n kousmaker, tekstielwerkers, sierbandwerkers en wolkaarders.
Die mans wat oor die tydperk 1693–1778 in die openbaar in Amsterdam tereggestel is vir uiteenlopende oortredings, en wat waarskynlik ’n redelike dwarsdeursnee deur die stedelike arbeidersklas bied, was onder andere ’n trekwerker, plaatsnyer, katoendrukker, tapper, meulenaarskneg, visskoonmaker, liedjiesanger, steenkruier, chirurgynskneg, hoenderkoper, kammaker, sleperskneg, wolspinner, wewerskneg, en ‘geweezene droogscheerder, maar laastelyk tapper in St. Jacobstraat’. ’n Negentienjarige Duitse immigrant is in hierdie konteks beskryf as ‘langs straat loopende met muysevallen’, en daar is melding van ’n Amsterdammer van ‘omtrent 40 jaar, zynde een ombrenger der Couranten’.
Beeldend en veelseggend skryf Derek Phillips in hierdie verband van ‘dead-end, semi-skilled or unskilled, often temporary, low-paid jobs, bad working conditions, and tight supervision; and what de Vries and van der Woude term an “employer of last resort: the VOC”.’39
Bostaande inligting is verkry uit die Naam-lyst van alle persoonen, die binnen Amsterdam, zedert het jaar 1693 tot 1778 in cluis, door scherprechters handen zyn ter dood gebragt, ’n bygewerkte nuwe uitgawe van ’n bruikbare werk wat op sy dag skynbaar ’n gewilde publikasie was. Dit verstrek naamlik in elke geval nie net besonderhede van oortreding en straf nie, maar gewoonlik ook die ouderdom, bynaam en beroep van die betrokkene, en voorsien sodoende summiere lewensketsies van mense oor wie daar normaalweg geen inligting bewaar sou gebly het nie.
Om ’n steekproef te doen aan die hand van die teregstellings oor die tydperk 1693–1700, toe Simon van der Stel Goewerneur was aan die Kaap en sy seun hom opgevolg het: hiér verskaf die lys die volgende name:
Abraham Reyniersz de Vos, alias Bram den Uil, van Amsterdam,
letterzetter, oud 24 jaaren
Kasper Karts, van Bronswyk, zand kruyder [sandkruier]
Francisco Colonius, van Venetien, een zee-man
Joseph Martinus, van Venetien, een zee-man
Pieter Veldhuyzen, van Rosendaal, bakkers knegt
Cornelis Nebbes, van Vlissingen, knoopmaker
Pieter Janzen, van Duynkerken, varends gezel [matroos]
Daniel Reynierzen, van Erkelens, oud 32 jaar, kuyper
Hans