LITMIR.BIZ

Скачать книгу

quodammodo conficiuntur quatuor motuum classes, antiquioribus decantatae; qui omnes ad voluntatem, κατ̓ ἐξοχὴν, sive appetitum rationalem referuntur. Ubi boni spectatur adeptio, oritur desiderium; ubi mali spectatur depulsio, cautio aut aversatio. Ubi bonum contigit, aut malum est depulsum, oritur gaudium; ubi malum premit, aut bonum est amissum, tristitia. <10>

VI. Ab his animi {placidi} motibus purioribus, et tranquilla [tranquillo] stabilique beate vivendi [suae beatitudinis] appetitione, quae ratione utuntur duce; diversi plane sunt motus quidam vehementiores et turbidi, quibus, secundum naturae suae legem, saepe agitatur mens, ubi certa species ipsi obversatur, atque bruto quodam impetu fertur ad quaedam agenda, sequenda, aut fugienda, quamvis nondum, adhibita in consilium ratione, secum statuerat ea ad vitam facere vel beatam vel miseram. Hos motus quisque intelliget, qui, in se descendens, in memoriam revocaverit quali animi impetu fuerat abreptus, quae passus, quum {acriore} libidine, ambitione, ira, odio, invidia, amore, commiseratione, laetitia, aut metu, agitabatur; etiam ubi nihil de earum rerum, quae mentem commoverant, cursu ad vitam beatam aut miseram serio cogitarat. Quid quod saepe in partes contrarias distineantur et distrahantur homines, cum “aliud cupido, mens” vero, ejusque appetitus tranquillus, “aliud suadeat.”⁴

      Perturbatos hosce {animi} motus reducunt antiqui in ἐπιθυμίαν et θυμὸν; quorum utrumque a voluntate, βοὺλησι, est diversum; prior, voluptatis spectat adeptionem, posterior, doloris depulsionem. Utrumque continet ὀρέξις ἀλόγος, sive appetitus sensitivus, qui scholasticis est vel irascibilis vel concupiscibilis: <11> eorum motus passiones appellant. {Appetitum hunc parum aptè sensitivum vocant, nisi vox sensus, ad alias a sensibus externis percipiendi vires porrigatur: etenim species quaedam nulli sensui externo obviae, motus animi turbulentiores non raro excitant; ambitionem, congratulationem, malevolentiam, gloriaeque et divitiarum libidines, offensionesque contrarias. Isti autem nomini subesse volunt, omnes appetitiones et offensiones vehementiores et improvidas, sensuque turbido conjunctas.} Istiusmodi motuum quatuor sunt genera, qui bonum spectant consequendum, cupiditatis; qui malum depellendum, metus; qui bonum quod contigit, aut malum quod depulsum est, laetitiae, qui bonum amissum aut malum imminens, aegritudinis [doloris] nomine notantur. Horum cujusque etiam plura sunt genera, aut partes, pro rerum varietate quam spectant variae passiones, quibus sunt nomina notissima, <libido, congratulatio, ambitio, avaritia, luxuries, superbia, ira, indignatio, invidia, ultio, aemulatio, verecundia;< quaeque ex iis quae mox sunt dicenda, satis cognosci poterint.

VII. Voluntatis motuum, sive puriorum sive turbidorum, alia est divisio, prout sibi quisquam expetit voluptatem aliquam aut utilitatem, aut alteri. Gratuitam esse aliquando hominum bonitatem, nullam suam utilitatem spectantium, ubi animo benigno et amico alteri consulunt, satis constabit si quisque <12> se excusserit, si vitae suae consilia amica et caritates, {studia denique et dilectiones quibus bonos clarosque prosequimur;} si morientium curas et studia, officiorumque in extremo spiritu conservationes perspexerit; praecipue vero clarorum virorum facta, et consilia, et mortes pro amicis, pro liberis, pro patria, praemeditatas et voluntarias.

      Voluntatis motus hi gratuiti, sunt vel puri vel perturbati, quales et illi quibus sibi consulit quisque{, eaque consectatur quae sibi grata videntur}. <Atque> Varii qui {in utroque genere} existunt animi motus, simpliciores aut magis inter se implicati, innumera obtinent nomina, pro variis rebus expetitis aut declinatis; atque prout vel se respicit mens, vel alios homines, eorumque mores, et fortunas; aut caritates, et conjunctiones varias, quibus nobiscum, aut inter se, colligantur; aut contra, odia, et dissidia quibus distrahuntur illi, quibus aliquid animum nostrum commovens obvenerat; aut qui suis consiliis, aut actionibus, hisce eventibus causam dederant{. Diversi longe sunt hi motus benigni a tranquillo communis foelicitatis desiderio, neque ex eo nascuntur: etenim per se suâque sponte existunt, ea specie causâve oblatâ, quae iis excitandis apta nata est. Iis explicandis commodior erit locus, postquam subtiliores animi sensus explicuerimus, citra <13> quorum notitiam plurimi voluntatis motus intelligi nequeunt.}⁵

      Quae sensu quovis proximè commendantur sunt omnia propter se expetenda; in iisque, aut eorum praecipuis et maximis, situs est bonorum finis. Quumque usu rationis compertum fuerit, res per se neutiquam jucundas, comparandis rebus aliis, per se bonis et expetendis, inservire; <haec etiam> omnia quibus ea est vis expetentur, propter ea quibus assequendis inservire videntur; qualia sunt opes, divitiae, potestas.

      Quemadmodum vero, praeter passiones eas, aut motus perturbatos, qui bus certas res, naturae lege sibi commendatas, sui causa quisque exquirit, insita est homini tranquilla propensio, aut impulsio quaedam valida, cogitabundo cuivis obvia, [ad vitam ex ipsius natura beatissimam] [ad maximam quam capit ejus natura beatitudinem] appetendam; cujus appetitus ope caeteros animi motus, sui causa quicquam anquirentes, regere possit et reprimere: sic, quicunque animo tranquillo aliorum naturas, ingenia, mores, in suo conspectu posuerit, similem inveniet animi propensionem, ad communem omnium, eamque maximam, [prosperitatem et felicitatem] [beatitudinem] expetendam. Quam animi affectionem, sensu suo interno maxime comprobatam, quicunque seria meditatione excoluerit, eam adeo validam poterit efficere, ut caeteris omnibus appetitionibus, <14> sive suam, sive paucorum quorumvis utilitatem spectantibus, imperare possit, easque regere aut reprimere.

VIII. His de voluntate breviter expositis, progredimur ad alios animi sensus declarandos, quos diximus reflexos aut subsequentes; quibus novae cernuntur species, novae admittuntur perceptiones, ex rebus sensu aliquo, externo aut interno, praeceptis; ex aliorum etiam hominum conditione, aut eventibus etiam ratiocinatione aut testimonio cognitis, oriundae. Horum quosdam, minus ad rem nostram facientes, obiter attingemus, in aliis magis necessariis moraturi. Visu et auditu cum caeteris animalibus communi utuntur homines: apud hos vero, “aurium” et oculorum “est admirabile quoddam et artificiosum judicium,”⁶ quo multa cernunt subtiliùs; in formis corporeis, pulchritudinem, venustatem, partium convenientiam; in sonis, gratum concentum et harmoniam; in artibus, “in pictis, fictis, coelatis,”⁷ in ipso motu et actione, imitationem: quae omnia humaniore nos perfundunt voluptate. Huic comparandae inserviunt artes plurimae, et mechanicae et liberales; hanc consectantur homines in iis operibus, eoque instrumento omni, quae vitae usus et necessitates requirunt.

      Sunt et non dissimiles perceptiones gratae, ex rei objectae amplitudine subnascentes, <15> atque ex ipsa novitate, pro naturali cognitionis et scientiae appetitu.

      In ingenuis hisce voluptatibus numeranda est ea humanissima, quae ex veri cognitione exsurgit; quam omnes propter se appetunt; quaeque pro ipsarum rerum dignitate, cognitionisque evidentia, laetior est et jucundior.

      Quae sensibus hisce commendantur omnia sunt quidem propter se, et sua sponte, expetenda. Etenim solertissimo et benignissimo Dei opt. max. consilio, in uberiorem vitae commoditatem, ita fabricati sunt hi sensus, et appetitus, ut ea fere omnia nobis proxime et per se commendent, quae, et alia ratione, vel nobis vel humano generi sunt profutura.

IX. Sunt et subtiliores alii sensus et utiliores; qualis est ea sympathia, sive sensus communis, cujus vi super aliorum conditione commoventur homines, {idque innato quodam impetu, consilium omne aut rationem praevertente,} ex aliorum foelicitate, gaudium, ex infortuniis moerorem colligentes; prout et ridentibus arrident, et flentibus collachrymant; etiam ubi nulla suae conditionis habetur ratio: Unde sit {etiam} ut nemo satis beatus esse possit, ex eo solo quod sibi suppetant omnia ad vitae copiam et jucunditatem facientia: hoc etiam expetet <16> quisque, ut suppetant et ea quae aliis sibi caris vitam praestare possint beatam; quippe quorum [horum enim] miseriâ omnis vitae suae status perturbaretur.

      Mira hac naturae vi, quadam quasi contagione, una cum gratuita bonitate, efficitur, ut vix ullae sint voluptates, ne corporis quidem, quae aliorum consortio non plurimum adaugeantur. Nulla est laeta aut hilaris animi commotio, quae non inter plures dispertiri et diffundi flagitet. Vix quicquam gratum, laetum, facetum, aut jocosum, quod non ex pectore exardescat, ebulliat, atque inter alios prorumpere gestiat: neque quicquam homini gravius aut tristius, quam aliorum, praecipue immerentium, spectare aerumnas, dolores, moerores, miseriam.

X. Hominem vero ad agendum esse natum monstrant omnes

Скачать книгу