ТОП просматриваемых книг сайта:
Christo Wiese. TJ Strydom
Читать онлайн.Название Christo Wiese
Год выпуска 0
isbn 9780624085898
Автор произведения TJ Strydom
Жанр Биографии и Мемуары
Издательство Ingram
Net ’n week later open nog ’n winkel op Postmasburg en dit is duidelik dat die groep met rasse skrede gaan uitbrei.
Van Rooyen het intussen vir die groep ’n pakhuis in Woodstock, Kaapstad, aangeskaf en met sy gesin Kaap toe verhuis.
Wiese het wel sommige universiteitsvakansies by Pep Stores gewerk, maar toe hy in 1967 voltyds aansluit – nou ’n regsgeleerde – is dit as maatskappysekretaris en tweede in beheer. Hy is ook verantwoordelik vir werwing.
Sy grootste taak is vir eers om persele vir nuwe Pep-winkels te soek. Teen die einde van die 1968-boekjaar is daar 29 winkels. In die volgende jaar spring daar nog 29 op en die jaar daarna kom nog 57 takke by. Wiese is omtrent 20 aande per maand van die huis af weg, want hy reis die land plat om nuwe winkels oop te kry en huurkontrakte te teken. “Ek het elke aand op ’n ander dorp geslaap,” sê hy.9
Die 1960’s is ’n tydperk van ongekende groei vir die Suid-Afrikaanse ekonomie. Entrepreneurs stig verskeie kleinhandelaars in die tweede helfte van die dekade. Kloppers, Pick n Pay, Clicks, Game en Dion wil almal voordeel trek uit die groeiende besteebare inkomste van die middelklas, wat in daardie stadium oorwegend wit is.
Pep Stores spits hom toe op die mees basiese behoeftes en kry gou ’n reputasie dat hy skaflike klere teen lae pryse verkoop. Van Rooyen se verkoopsfilosofie is: “Ons verkoop nie goedkoop goedere nie; ons verkoop goedere goedkoop!”
Die lae pryse vind veral byval by lae-inkomstegroepe. Bruin en swart kopers ondersteun die nuwe winkels in groot getalle en Pep maak veral naam met kinderklere en skoolklere.
Wiese vertel dat jy ’n kind in die 1960’s by Pep Stores van kop tot tone kon klee vir minder as R1.10
Van Rooyen verbied ook sy winkelbestuurders om van uitverkopings te praat: “Die woord ‘uitverkoping’ is verbode! – alles is op uitverkoping.”
’n Ander ding waarteen hy sterk gekant was, is die toestaan van krediet. Dit was waarskynlik ’n nalatenskap van sy tyd as ’n bode van die hof toe hy mense wat te diep in die skuld was namens die hof moes dwing om te betaal. Pep was ’n kontantbesigheid – dit was goed vir sy kontantvloei en het ook verhinder dat klante koop wanneer hulle dit nie kan bekostig nie.
Om aan klere te voel en selfs aan te pas, was in daardie stadium nie algemeen nie, maar Van Rooyen het dit aangemoedig. Hy het swart en wit klante ook dieselfde aanpashokkies laat gebruik.
So lok Pep klante van alle rasse, iets wat vandag dalk as ’n gegewe aanvaar word, maar in die 1960’s met apartheid aan die orde van die dag, was dit nie die norm nie.
“Daar was ’n wet wat voorgeskryf het dat jy in ’n kantoorblok aparte toilette vir blanke en nie-blanke dames moet hê. Ons het net daardie dae besluit bullshit, ons sal ’n toilet vir dames en ’n toilet vir mans hê en dis dit,” sê Wiese.
“Ons het die wet oortree en dit het ook gekom, glo ek, van ons agtergrond op die klein dorpie. Jy kyk anders na mense.”11
Met Van Rooyen se dood in 2018 in die ouderdom van 86 word sy winkels in een doodsberig bestempel as “eilande vry van rassisme en sonder enige tipe segregasie”, al was hulle dikwels op erg konserwatiewe dorpe.12
So het hy dit reggekry om die rande van bruin en swart verbruikers na sy winkels te lok. En al het hulle individueel min gehad om te bestee, het hulle saam ’n groot blok koopkrag verteenwoordig.
“Ons het so goed gedoen dat Sydney Press van Edgars in 1969 vir ons R4,5 miljoen aangebied het. Hy het gedreig dat as ons die aanbod van die hand wys, hy ons direk sal aanvat. Ons was in die versoeking om dit te aanvaar, maar het dit toe van die hand gewys,” vertel Wiese.13
Ses maande later het Edgars 25 takke van Jet Stores oop om Pep opdraande te gee, maar die winkels kon nie dieselfde vastrapplek onder lae-inkomstegroepe kry nie en het gou ’n ander mark begin dien.
Wiese se pa, Stoffel, sterf in 1970. Hy het nie veel beleggings in sy eie naam nie, maar laat sy Pep Stores-aandele aan sy vrou, Kotie, na. Die testament toon ook dat hy 33 500 aandele namens sy seun Christo hou.14
In 1971 omskep Van Rooyen en sy span Pep Stores in ’n openbare maatskappy en verkoop ’n belang van 10% aan Phil Morkel, ’n kleinhandelgroep wat aan Federale Volksbeleggings behoort. Die belang skuif later op tot 25%, maar die direksie en die nuwe aandeelhouer kry stry en Van Rooyen koop die aandele terug met finansiering van Sanlam.
Van Rooyen hou nie daarvan om uitgelewer te wees aan verskaffers nie en maak gou planne om sommige van die produkte wat hy in die winkels verkoop self te vervaardig. Hy koop Budget Footwear in Durban deels om die besigheid vertikaal te integreer (sy eie goedere te verskaf en so koste te verminder) en deels om hom teen tekorte te beskerm. Teen dié tyd is hy Budget se grootste klant en enige probleme in Durban kan Pep Stores se klante kaalvoet laat. Hy koop die fabriek vir R200 000.
Pep brei sy vervaardigingsbelange verder uit en voorsien binne drie jaar in ’n kwart van sy eie behoeftes.
Die groep bou onder meer ’n kombersfabriek op Butterworth in wat vandag die Oos-Kaap is. Maar in die 1970’s was dit deel van die “onafhanklike” Transkei en die Suid-Afrikaanse regering het ondernemings aangemoedig om nywerhede daar te stig as deel van ’n desentralisasie-beleid vir werkskepping in die tuislande.
Pep Stores het aanloklike aansporings15 van die Xhosa Development Corporation gebruik om die kombersfabriek op die been te bring. Dit het onder meer lenings ingesluit teen ’n rentekoers van 1%, lae huur vir fabrieke en behuising, inkomstebelastingtoegewings vir die indiensneming van swart werkers en verskeie rabatte op goedere wat in die streek vervaardig is.16
Met 115 takke is die winkel in 1971 al goed verteenwoordig in die Kaapprovinsie, maar die koopkrag in die res van die land wink. Om hierdie uitbreiding te bekostig, reik Pep Stores 350 000 aandele teen R1,50 elk uit en verkoop dit in ’n private plasing.
Later daardie jaar sê Van Rooyen die groep beplan om oor die volgende vier jaar 50 takke per jaar te vestig. Hy kondig ook aan dat Pep Stores van plan is om teen middel 1972 te noteer.17
Maar voor die notering brand die maatskappy se hoofkantoor en Kaapse pakhuis af, net weke voor die besige Kerstyd en met sowat R1 miljoen se voorraad wat in die slag bly. Gelukkig is ’n goeie klompie voorraad reeds na die winkels versend en het die groep ook pakhuise in Durban, Germiston en Port Elizabeth. Teen dié tyd het Wiese, wat vir werwing verantwoordelik was, al sy ou koshuismaat Whitey Basson by die besigheid betrek. Dit is Basson wat as finansiële direkteur die versekeringseis hanteer, “vernuftig” volgens Van Rooyen se biografie.
Pep Stores se notering is ’n groot gebeurtenis. Teen die tyd dat Wiese as maatskappysekretaris in Maart 1972 aankondig die groep gaan op die Johannesburgse aandelebeurs noteer, spog Pep Stores al met 163 takke. Duidelik is dit nog net die begin, want die dele van die land met die grootste bevolking het nog relatief min winkels. Beleggers wil deel in hierdie groei siende dat Pep die eerste klerekleinhandelaar is wat weet hoe om die sluimerende mark van swart kopers te bereik.
Pep is ook die eerste groot notering sedert die beurs in 1969 weens ’n oormatige lus vir effektetrusts ineengestort het. Teen die tyd dat Pep Stores sy buiging op Diagonaalstraat maak, is die beurs steeds 60% swakker as op sy hoogtepunt in 1969.
Die aandeel open op R2,75, styg tot R3,50 en stabiliseer op 6 Junie 1972 uiteindelik op R3,30. Byna 400 000 aandele verhandel op die dag en die beleggers wat sewe jaar gelede op Upington teen 50 sent per aandeel gekoop het, is skielik baie meer vermoënd.
“Teen daardie tyd, in Suid-Afrikaanse terme en in my omgewing, was ek ’n ryk man deur die notering van Pep,” sê Wiese.
Nie lank daarna nie koop hy vir hom ’n Pierneef-skildery teen “R25 000, wat ’n fortuin was” in 1973.18 ’n Mens kon daardie jaar byna tien splinternuwe motors vir dieselfde bedrag koop.
Maar die notering het die groep, wat deur ’n klomp plattelandse handelaars uitgebou is, in ’n mate verander.
“Dit het ’n bietjie van sy betowering as ’n familiebesigheid