Қосалқы тарихи пәндер. І бөлім - Тұрғанжан Төлебаев

Скачать книгу

сыйға беру, сату-сатып алу құжаттары, азаматтық хал актілері және т.б. жатады.

      Ал гидронимдер мен оронимдерге келетін болсақ, бұлардың соңғысына қарағанда алғашқысында, гидронимдерде атаулардың жаулап, басып алуға, қоныстануға байланысты өзгеріп отырғаны байқалады. Әсіресе шағын өзендер атаулары жиірек өзгеріп отырған. Дегенмен, гидронимдер мен оронимдерде ежелгі атаулар басқа топонимикалық салаларға қарағанда ұзақырақ сақталған. Сол себепті де зерттеушілер оларды жоғалып кеткен тілдердің тарихы бойынша таптырмас дерек деп есептейді.

      Топонимикалық зерттеулерде біршама күрделілеу болып есептелетін саласы – ойконимдер. Гидронимия мен оронимияға қарағанда ойконимдер жиі ауысып, өзгеріп отырды. Бірақ табиғи объектілермен салыстырғанда елді мекендер әлеуметтік мәнге көбірек ие және тарихи зерттеулер үшін маңызды деректерге толы. Жергілікті халықтардың елді мекендерге қойған аттарының біразы Рим империясы қоластына бағындырылғаннан кейін латынша аталды немесе латындандырылды. Кадис (Гадес), Палермо (Панорм), Таранто (Тарент), Марсель (Массалия) және т.б. Римдіктер кейбір елді мекендерді жергілікті тайпаның атымен Паризии, Тревер деп атады. Кейде өздері қойған атауға тайпаның атын қосатын еді. Сонда Лютеций Паризиорум – парзилердің Лютециі, Август Треверорум – треверлер Августы болып аталды.

      Римдік қалалардың көпшілігі бұрыңғы әскери лагерлердің орныда қалыптасты. Олардың біразы сол бұрыңғы атауларын сақтап қалды. Мысалы, Францияның оңтүстігіндегі Кастр қаласының аты «Лагер» ұғымын береді. Англияда кейінірек римдік атауларды кельттік атауға өзгерту жүргізілген. Соның барысында стер – глостер, честер – (Винчестер) жалғаулары пайдаланылған. Бұл өзгерістер туралы мәселені ескермей қала атауларының мәні мен ерекшеліктерін айқындау мүмкін емес.

      Германиялық ойконимдерде «аула», «үй», «ошақ» ұғымдарын беретін «дорф», «хайм», «хауз» жалғаулары кең пайдаланылған. Олар шағын ғана мекеннің кейін ірі қалаға айналғанын байқатады. Дюссельдорф, Мюльхаузен, Хильдесхайм және т.б. мұның нақты мысалы бола алады. Германиялық ойконимдерде бекініс, цитадель ұғымдарын беретін «бург» жалғауы да көптеп кездеседі: Гамбург, Магдебург, Марбург және т.б.

      Топонимдер тарихы қызықты фактілерге толы. Олар арқылы шаруашылықтық қатынастар мен олардағы өзгерістер, саяси оқиғалар, діни бағыттар мен көзқарастар туралы мәліметтер жинастыруға болады. Топонимиялық атаулар этникалық тарих, елді мекен тарихы, отбасы тарихы жөнінде де таптырмас деректер береді. Ол, сондай-ақ, жер иеленушілік, оның көлемі мен заңдық дәрежесі, жер иелері мен оны өңдеушілер, шаруалар қауымы, аграрлық отарлау туралы деректер бере отырып, олардың тарихын зерттеуге де көмектеседі.

      Урбанонимдер – қала ішілік топонимдер қаланың экономикалық басым бағыты, жағдайы, оның әлеуметтік және тұрмыстық тарихы мәселелерін зерттеуге қажетті өзіндік деректер тобын бере алады.

      1.4. Қазақ топонимикасы

      Қазақ

Скачать книгу