Ўқувчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ривожлантиришнинг уйғунлашган технологиялари. Монография - Исмоил Каримов

Скачать книгу

Жумладан Д. Ж.Гилфорд [49, 229], П. Торренс [231], М. Воллач ва Р. Коган [232] ҳамда бошқалар томонидан ўқувчиларда ижодкорлик қобилиятларини ривожлантириш бўйича айрим назариялар яратилган эди. Ўқувчиларнинг ижодкорлик қобилиятлари бўйича олиб борилган тадқиқотлар натажасида ўтган асрнинг 60-йилларида америкалик тадқиқотчилар шундай хулосага келадилар: ижодий қобилиятлар таълим олишдаги қобилиятларга ўхшамайди, яъни синоним эмас. Шу билан бирга таълим олишдаги қобилият ва ижодий қобилиятни инсоннинг умумий ақлий салоҳияти билан боғлиқлиги ҳам бир хил эмас. Бундан келиб чиққан ҳолда Гилфорд ижодкорлик қобилиятини универсал қобилият сифатида қарайди ва уни креатив деган ном билан атайди. Гилфорд инсоннинг ижодий фикрлаш жараёнини иккита типга ажратади:

      Конвергент фикрлаш (тафаккур қилиш). Бу фаолият турида масала моҳиятини изчил, мантиқий ўрганиш орқали ягона ечим топилади.

      Дивергент фикрлаш (тафаккур қилиш). Бу фаолият турида масалага бир неча муқобил ечимлар, кутилмаган ҳолатлар, ички ҳиссиёт асосида ечим топилади [49; 67-б.]

      Америкалик яна бир тадқиқотчи Поль Торренс эса ижодкорликни етишмовчиликларни бартараф этиш воситаси сифатида қарайди ва ижодкорикнинг қуйидаги босқичларини кўрсатади: муаммони тушуниш, англаш; муаммога ечим излаш; муаммо ечиминини топишга қаратилган ғояни яратиш ва ифодалаш; ғояни мослаштириш; натижани топиш [231; 151-б.]. Жоржия университети (АҚШ) профессори Марк Ранко ижодкорлик ҳақида фикр юритиб, ижодкорликни иккита йўналишга бўлиб кўрсатади: санъаткорлик бўйича ва ишлаб чиқариш-ясаш бўйича (Runco 2008, 2). Унинг таъкидлашича, ижодкорликнинг санъат бўйича кўриниш тури шуни тасдиқлайдики, ижодкорлик санъаткорлар фаолиятининг жуда катта қисмини ташкил этади. Буларга мисол тариқасида рассомлар, ҳайкалтарошлар, сураткашлар, раққосалар ва бастакорларни айтиш мумкин. Санъаткорлар одатда ижодкорликни ўзларининг санъаткорона намойишлари орқали, яъни, расм чизиш, ҳайкал ясаш, суратлар ёки саҳна кўринишлари мисолида кўрсатишади. Шунингдек, ижодкорликнинг 2-қараши бўйича, яъни ишлаб чиқариш-ясаш кўриниши ёрдамлашиш, ясаш, ихтиро қилиш ва ижтимоий аҳамиятга эга бўлган нарсаларни ишлаб чиқариш кабиларга боғлиқдир. Тармоқлар бўйича ғоялар ишлаб чиқарувчи назариётчи ва янги нарсалар ихтиро қиладиган ихтирочилар ушбу тоифага тааллуқлидир.

      Бундай қарашлар орқали ижодкорлик масласига ёндашиш қулайдир ва бу одатда ҳисоблашда, назорат қилишда, солиштиришда ва баҳолашда соддаликни таъминлайди. Аммо доктор Ранко ижодкорликнинг ушбу икки тури, яъни «намойиш қилиш ва ясаш-ихтиро қилишга асосланган қарашлар инсондаги потенциал (бошланғич) ижодкорликни аниқлашда оқсоқликка учрайди» дейди. Чунки, унинг айтишича, кўпинча ёшларнинг бошланғич ижодини намоён қилишга кўникмалари етишмаслигига аҳамият берилмайди. Шу сабабли ёшлардаги ижодкорлик фаолияти ҳақида гап кетганда, доктор Ранко ўқитувчиларни санъаткорлик ва ишлаб чиқариш-ясаш (яратувчанлик) соҳаларидаги қарашларда ҳушёр бўлишга

Скачать книгу