LITMIR.BIZ

Скачать книгу

      SPERTYD

      Elsa Joubert

      Tafelberg

      Aan almal wat ons bystaan op ons oudag en dit leefbaar maak: familie, vriende, dokters, verpleegsters, versorgers

      1

      DOODLOOPSTRAAT

      Hulle sê jy sak terug na jou wortels wanneer die winde van tyd jou liggaam en jou gees begin skeeftrek. Die vernouing wat tyd bring. Die verminderde beweeglikheid. Verstarring van die gees. Die aflê van die ou, vertroude norme. Byna sê ek die aflê van drome.

      Op ’n fisieke vlak: die beperkings aan beweging wat chronies foutiewe ledemate jou bring. Om ’n onbekende paadjie te stap is moedswillig. ’n Stoel in ’n vreemde se sitkamer is ’n konfrontasie. ’n Rit in ’n vreemdeling se motor is ’n drama. ’n Afdraai van die teerpad op ’n sinkplaatpad is ’n katastrofe. Self bestuur, ’n eie motor, is ’n herinnering wat al lank agter die kim weggesak het. En die siddering, die vibrasie wat die vliegtuig in versnellingsrat op jou ganse gebeente afstuur, is nie meer vir my nie. My laaste rit van Johannesburg na Kaapstad het ek heelpad staande oorleef.

      Al pad wat met minimum angs aangepak kan word, is die pad na die verlede.

      Ek het al twee keer dié pad gevat, maar daar lê nog baie.

      Die arme ou Pêrel, weer ’n keer.

      Nee. Nie die “arme ou” Pêrel nie. Geboortedorp. Dorp wat in skelheid en grootte en detail en kleur en emosionele houvas elke stad waar ek later gebly het, in my herinnering troef en soos ’n fungus aan die hele doek van my geheue klou. My ma het sewe-en-neëntig jaar oud geword. In die Pêrel. Byna ’n eeu se verbintenis. Noudat al die baie ander stede wat ek leer ken het – in Afrika, Europa, die Amerikas, die Nabye en Verre Ooste – in die geheue begin verlep, begin die Pêrel soos ’n dier wat gehiberneer het, wakker word en oorneem.

      Groen stokkie met die dun, klam, wit wondjie waar die takkie afgeskeur is van die bas; nat, swart grond waardeur die stokkie grou; klein, donker watertjie wat in die gaatjie grond begin blink. Stert op die grond, koue wat deur die nat broek klim, arms wat optel en wegneem, “hou op so mors”. Maar die water wat uit die moddergaatjie opwel, dít vergeet ’n mens nooit.

      Lenie op die treetjies van haar kamer in die winterson, al winterson wat die groot, hoekige huis ooit kry, haar hare aan die uitborsel. Dat die hare, soos wat ek dit vandag leer noem, in ’n Afro om haar kop uitstaan. Maar in haar doodkis, in die sitkamer van die niggie se huis op die Rug, waarheen hulle in die vyftigerjare verskuif is, het sy so klein en veraf op die wit satyn gelê, soos ’n besoekstertjie uit ’n ander, veraf wêreld, dat ek nie wou glo dis sy nie … Die haartjies plat soos ’n kappie om haar kop. Die witgewerkte hande op die bors. Hoe het ek altyd geskrik as ek die binnekant van ons bediendes se hande sien, die ingange tot ’n wêreld wat skielik voor my opdoem, verskriklik, angswekkend, ’n wêreld waarin ek skielik halsoorkop ingedompel word, ’n wêreld waarin alles wat is, nie meer is nie. Ek skree. My ma kom sleep my weg. Wat soek jy altyd in die bediende se kamer? Lenie, jy moenie lat sy jou so kom pla nie. Sy pla my nie, missies.

      Die wit binnekante van bruin mense se hande.

      Daar was vier lotte draers vir haar kis. Om die beurt. Eers van die sitkamer die huis uit na die lykswa wat wag. Toe is dit ander hande wat die blink handvatsels, nog warm van die vorige draers, raakvat en die kis so ’n bietjie stamperig uit die lykswa trek en tot by die begraafplaashek dra. Weer het hande oorgevat waar die rou paadjie uitswenk, en dis hulle wat die kis stadig en met sorg geplaas het op die groen bande wat na die ewigheid lei. Hulle het toe teruggestaan, hoed in die hand, kop geboë, kleingeboude mans met fyn gelaatstrekke.

      H.W. Morton het in sy reisboek In Search of South Africa geskryf: In the streets of Paarl you see many men with French faces, though they don’t speak French. They are dark of skin, slightly built. Ons het gedink hy praat van mense soos my pa, maar nou weet ek dis ook hulle, die bruin mense, ook afstammelinge van die Franse Hugenote, van wie hy gepraat het. En ons het dit destyds nooit raakgesien nie.

      Ons sing “Veilig in Jesus’ armen, sag aan sy hart gedruk …” Waar kom my trane vandaan? Hulle loop oor my wange. Die klein gesig en die stokou liggaampie sak af, die kis word toegegooi. Ek voel weer die vrees wat my beetgepak het toe ek ’n kind van agt was: Is dit nodig dat al daardie swaar, klam, rooi grond so onverbiddelik op haar neergestort word? Hier op die bult sal daar nie hiënas wees om haar uit te grawe nie. Ek weet daardie swaar, klam grond, swart kleigrond van die vallei, gaan op my ook neergestort word. Ek het dit geweet vandat ek agt jaar oud was. Miskien is my trane nie vir Lenie nie.

      * * *

      My aftreeoord is ’n rooibaksteengebou van vyf verdiepings hoog. Voor langs die ingang is ’n ry garages, en agter die garages, maar op ’n laer vlak, nog meer garages. Want ons almal kom hierheen, blymoedig, met ons motorkarre.

      Ons woon in woonstelle van verskillende groottes wat wes kyk na Leeukop se kant, of oos na die hospitaal en na Tafelberg. Ons woon in ’n kloof, sommer hier naby die middestad, met ’n waterstroompie wat deur ons tuin loop. Hoe hoër die woonstel, hoe mooier die uitsigte. Ek het ’n tweede, kleiner woonstel, net oorkant die gang van die eerste, bygekoop om as studeerkamer in te rig – dus het ek die verruklike uitsigte sowel na wes as na oos.

      Van ons voorhek is dit net oor Hofstraat, deur die hospitaalterrein, dan oor Moltenostraat en ons is in De Waalpark. Ek gaan stap talle kere op ’n dag in die park, alleen, op enige uur. Totdat ek ’n hou oor die kop kry en platgestamp en beroof word van ’n goue kettinkie wat ek op die ou mark in Istanboel gekoop het. Die Turk het agter my gestaan, die kettinkie om my nek gehang en dit afgemeet soos ek gesê het, bietjie korter, bietjie langer, om die plooi in my nek weg te steek. Die twee ekstra lussies het hy afgeknip en tot my verbasing afgeweeg en die goud van die prys afgetrek. Ek was lief vir die kettinkie. Ek sien die vier mans, jonk nog, voor my, twee aan elke kant van die pad, ek sien hulle nader kom, saamtrek om my, stokkies in die mond, ek het gedink aan Anna op die Rondebosch-meent, hoe sy gesê het toe hulle om haar saamtrek: “I am old enough to be your grandmother …” Ek begin iets mompel van “grandmother” toe die een so naby druk dat ek sy asem voel, “fuck the grandmother,” sê hy en hy gee my so ’n hou dat ek platval, my heup in die slootjie, my skouer hard in die droë gras, sy hand is by my nek, sy kop teen my, ek moet die hand byt, dink ek, maar vaderdank ek doen dit nie, dan het hy sekerlik my kop ingeskop, sy vingers is aan die soek in my nek en ek voel hoe die kettinkie breek. Hy’s op en weg en al vier verdwyn soos blits deur die groot hek aan Moltenoweg. Ek beweeg my ledemate stadig, voel niks is gebreek nie. Ek staan in fases op, ek sien die nannies en die kindertjies speel nog steeds by die swaaie – het hulle niks bemerk nie, of anderpad gekyk? Ek stof die blare en droë gras van my klere af, begin stadig loop, oor die twee besige strate. En probeer by my gebou insluip, met die voorste hysbak opgaan, sal niemand vertel nie, anders sal daar ’n bohaai wees. Almal sal sê: Sy wil mos loop. In my kamer drink ek suikerwater. My skoondogter, Michelle, neem my die volgende dag na die polisiekantoor om die saak aan te meld, maar niks gebeur nie.

      Selfs daarna het ek nie na die vermanings geluister nie en steeds alleen in die park gaan stap, maar op ’n bepaalde tyd wanneer daar baie mense is. En ek het geluister na die ander vrouens se stories dat jou vingers afgebyt word om die ringe te kan bykom. Toe het ek maar my ringe – verloof- en trouring – afgehaal en in ’n dosie gesit, waaruit dit tog ook maar gesteel is. Hier in die wêreld is dit nie.

      Ringloos dui klaar op ’n nuwe bestaan. Dit het lank geneem vir die paadjies om weer ’n heimat te word.

      My eerste en enigste en laaste heimat? dwaal dit deur my kop.

      Die boonste deel van Nantesstraat, waar ek as kind gewoon het, is heilig. Net vier trappies van die stoep af na die voorhekkie. My pa wat met vertrekkende gaste by die voordeur uitkom, sonder sy hoed, daarom voel-voel sy hand oor sy bles om die paar hare wat eenkant lank groei oor sy kop te stryk; as ek aan hom dink, sien ek sy hand wat oor sy bles stryk, hy’t dit by my sussie se graf gedoen toe ek agt jaar oud was, hy’t dit op my bruilof gedoen toe ons by die voordeur uitkom. Die laaste keer toe ons daar wegry, ’n week voor sy dood, het hy al koulik begin wegdraai, maar my ma het by die hekkie bly staan totdat die kinders ophou wuif het en die motor die draai gevat het

Скачать книгу