ТОП просматриваемых книг сайта:
Skepelinge. Karel Schoeman
Читать онлайн.Название Skepelinge
Год выпуска 0
isbn 9780798176118
Автор произведения Karel Schoeman
Издательство Ingram
Ook Haller is as besoeker nog deur die Kompanjie en sy prestasies beïndruk, en verwys bewonderend na Oos-Indiëhuis in Amsterdam, ‘wat die aangrensende strate met die geur van sy speserye in alle rigtings vul’, en die hawe, waar skepe ‘die ganse see bedek’.
Die eenvoudige, ingetoë lewenstyl van die Nederlanders met wie hy in aanraking gekom het, het ’n indruk op Haller gemaak, maar hy verwys ook meermale na die ‘aangename tuine’ en die feit dat die mense geld aan hul tuine bestee, terwyl hy die streek langs die Vecht waar ryk Amsterdammers buiteverblywe besit het as ’n ‘betowerde land’ beskryf het, ‘die ene tuine’. Ten slotte noem hy ook die ‘uitsonderlik baie digters’ wat Nederland besit; dog niks hiervan, ingetoënheid, tuine of digters, het helaas ’n noemenswaardige invloed gehad op die verre kolonie wat besig was om aan die Kaap te ontstaan nie.
Wanneer mens Haller se eensydig geesdriftige berig lees, kan jy slegs wonder waar hierdie welvarende land wat hy uitbeeld die honderde en duisende desperate mans gevind het wat verplig was om jaarliks ’n heenkome by die VOC te soek.
Laat ons dus nog ’n blik op die moeder- en stamland werp soos dit in 1773 in ’n reisgids vir die vreemdeling en besoeker aangebied is, ’n blote kwarteeu voor die ondergang van sowel die Nederlandse Republiek as die Kompanjie, toe ook die ontwikkelingsgang van die Kaapkolonie ’n nuwe rigting sou inslaan.
NIEUWE GEOGRAPHISCHE NEDERLANDSCHE REISE- EN ZAK-ATLAS, BEVATTENDE REISTOGTEN VAN BUITEN ’S LANDS DOOR DE VEREENIGDE PROVINCIËN NAAR AMSTERDAM (1773)
Wanneer men in Gorkum op den stads kloktooren klimt, kan men van daar 22 bemuurde steden en ontelbare dorpen, heerenhuizen en boerewoonings zien. Voorts vind men in deze stad fraaije huizen, en buiten zeer vermakelyke tuinen, aan welken het oog der reisenden wel mag gegund worden. De burgers en inwoonders zyn hier meest kooplieden en schippers tegelyk.
Van Doesburg kan men met den postwagen op Zutphen voortreisen; dog veel vermakelyker des zomers dan in de winter, doordien de wegen dan zeer ongemakkelyk en vuil zyn. Men ziet daar ter wederzyde van den weg verscheidene dorpen, adelyke landhuizen, aangenaame bosschagies en vruchtbare landen, die den reisenden den weg zeer verkorten.
Onder het gelommer van digt gebladerd geboomte komt men meerendeels den weg over, daar dan veele fraaije hofsteden en meerdere lust-tuinen den wandelaar den weg zeer kort maaken.87
Hierdie aanhalings uit ’n agttiende-eeuse reisgids dien ’n dubbele doel. Dit het verskyn kort nadat Rijk Tulbagh ná ’n lang dienstermyn as Goewerneur van die Kaap oorlede en deur Joachim van Plettenberg opgevolg is, en hoewel albei mans lank in die vreemde deurgebring het, was albei Nederlanders van geboorte. Hierdie uittreksels herinner aan dié feit, en aan die Nederland waar mans soos hulle grootgeword het en gevorm is.
Daarby herinner dit ook aan die feit dat daar ten spyte van die agteruitgang wat die agttiende eeu meegebring het, soos besonderlik in die sake van die VOC getoon, en ten spyte van ontvolking, bedreigde handel en nywerheid, ekonomiese agteruitgang en groeiende armoede, nog altyd ’n opvallende mate van welvaart en voorspoed vir besoekers aan die Republiek sigbaar was. Die magistrate, koopmanne, Bewindhebbers van die VOC en afgetrede Goewerneurs van die Kaap het nog altyd vir hulle groot stadshuise met marmervloerportale aangeskaf, siertuine met vywers en urne rondom hul buiteverblywe laat uitlê, knegte in diens geneem en in livrei geklee, perde en rytuie gekoop, en hulle saam met hul gesinne in formele portrette laat verewig, in gepoeierde pruike, sykouse en hoepelrokke.
En dan bowenal, vir diegene wat iets weet van die eenvoudige Kaapse immigrante van hierdie tyd, bevat hierdie reisgids vir gegoede reisigers ewe goed herhaalde herinnerings aan hul bestaan, al word dit nêrens genoem nie. Besonderlik word mens egter herinner aan die mans wat uit die Duitssprekende gebied langs hierdie selfde paaie en deur hierdie selfde stede en dorpe opgetrek het na Amsterdam om hul heil by die Kompanjie te gaan soek, nie in hul eie rytuie nie, wat hulle na willekeur kon verlaat as ’n wandeling van ’n uur of twee vir hulle ‘vermaakliker’ gelyk het, maar die hele ent te voet, in hitte en stof en reën en ryp, met ’n bondel klere of ’n sens oor een skouer, skuilend onder afdakke en slapend onder struike, onseker of hul skoene sou uithou, of hul geld sou uithou.
In die dekade 1770–80 toe hierdie reisgids verskyn het, het die VOC altesaam 75 500 mans na die Ooste uitgestuur, en mens moet wonder hoeveel van hulle Duitssprekendes was wat te voet die roete gevolg het wat hier vir welgestelde toeriste uitgestip is, die stede en dorpe wat daar beskryf word met heel ander oë gesien het, en heel ander ervarings daar opgedoen het, met agterdog en onwil begroet waar hulle kom.
Watter herinnerings sou hierdie mans oorhou aan die stadjies wat in die gids vanweë hul adellike landhuise as besienswaardig aangedui is, ’s Heerenberg, Seventer, Deutekom, Ligtenvoort, Breevoort, Grol, Borculo en Lochem? Hiér is die honde op ons aangehits, hiér het ’n vrou in die kombuis ons kos gegee, hiér was daar ’n fontein met koel water onder het gelommer van digt gebladerd geboomte, en het die wind deur die blare geruis. Hiér het ons uitgerus totdat ons weggejaag is, verder gejaag is.
Dog terwyl die roetebeskrywings in die gids in hoofsaak op vermakelykheid ingestel is, ’n woord wat by herhaling in sy aanbevelings voorkom, dra dit ten minste genoegsaam kennis van die minder idilliese aspekte van die somerlandskappe wat dit uitbeeld om aan te teken dat die paaie in die winter zeer ongemakkelyk en vuil is.
So dus, en daarmee is dit afgehandel. Nou is daar net nog hiérdie land.
DIE SPAANSE SEE
‘De vloote gaende uyt Nederland naar Indien,’ het die ‘Seynbrief’ van die VOC bepaal, ‘zal by den anderen blyven tot zy de Canaal gepasseert zyn, en in de Spaansche Zee omtrent 40 mylen buiten Engelands End ofte by gissing op de lengte van de Cabo Finisterre gekomen zullen zyn.’
Skepe van Nederlandse hawes het uitgeseil in die Noordsee, wat vroeër as die Mare Germanicum of ‘Germaanse See’ bekend was. Op 29 Mei het Albrecht Herport op die Malakka hiervandaan vertrek, vroeg in Junie het hulle ’n aanval deur ’n ‘Turkse roofskip’ onder Franse vlag afgeweer, en op 10 Junie het hulle die ‘Spaanse See’ bereik, soos die Noord-Atlantiese Oseaan destyds aangedui is. Soos sy tydgenoot Johan Nieuhof opgemerk het, beteken die naam van Kaap Finisterre, die uitstekende hoek van Spanje, ‘einde van die wêreld’. Herport se reaksie was dat hulle ‘die Christendom’ nou geleidelik uit die oog verloor.
Vervolgens het skepe op hul suidwaartse gang die Suid-Atlantiese Oseaan binnegeseil, die Mare Aethiopicum soos dit genoem is, die ‘See van Aethiopia’ of Afrika.
Want de oude schrijvers hebben Africa afgedeelt in vier hooftdeelen, in Barbaryen, Numidien, Lybien, ende Æthiopien, ofte der Swarten landt, uytsluytende Ægypten ende Abexin, nu Priester Johans land.88
Die See, met één naam die Oseaan genoem, wat die ganse aardbodem soos ’n windsel omvang, kry aan die hand van die vier gewestes van die wêreld of na sy verskeie eienskappe of na die lande wat hy bespoel verskeie benamings, soos die Onstuimige See rondom Afrika na die suide.
Met die titel Etiopiese of Moorse See skei die Oseaan voor die kuste van Abessinië van die Rooi See af, krom rondom die uiterste punt van Afrika, Cabo de Bonae spei, na die noorde, en stoot byna teen Spanje aan voordat hy hierdie naam agterlaat. Tussen die engte van Gibraltar, waar hy die naam Etiopiese See verloor, kry hy ’n ander, naamlik die Spaanse See, na die Koninkryk Spanje.89
GEVAAR
Oor die jare het ’n totaal van 105 skepe van die VOC op die uitreis vergaan, terwyl Jaap Bruijn vir die agttiende eeu 64 alleen tydens die uitreis en 107 vir die retoerreis aangee, naas 41 skepe wat as gevolg van oorlogshandelinge verlore is.90 Oor die jare 1720–40 was verliese besonder groot: in 1721–23 het dit gegaan om 21 skepe