ТОП просматриваемых книг сайта:
Хамның чаяаны. Книга 1 на тувинском языке. Зоя Донгак
Читать онлайн.Название Хамның чаяаны. Книга 1 на тувинском языке
Год выпуска 0
isbn 9785006030220
Автор произведения Зоя Донгак
Издательство Издательские решения
* * *
Дараазында хүн хамны өске аалда аараан кижиже чалаан. Өгнүң эргинин артап оргаш, бир холу-биле боскун, өске холу-биле иштин тудуп алган, кочалче доңгайып кускан кижини Коңгур көрүп каан. Сарыг өт кускан, суксаанындан эриннери када берген, сыгырып тыныштаан кырганның чүгле хөрээ өгдеңнээр. Салгадаан ашактың арны өт сарыг, мойну ыжык, быктында карара берген ийи былчактар барын хам эскерген.
– Ишти-хырнымны шуут оя чип тур. Ох, чүү кончуг сойлук боор бо, оя чип-ле тур! – тиглени берген, кургаг эриннерин чылгавышаан, карактарын чивеңнедип, ол ыглап чыткан.
Кырганның кадайы ыыт чок орган хамдан дүвүреп айтырган:
– Бо кижиниң чүзү канчап барганы ол чоор?
– Амдыызында тодаргай чүве чугаалап шыдавас мен. Ону чемгербеңер. Суг чүведен харын хөйнү ишсин…
Дедир чанып ора, Коңгур төрели Серен сугга кире дүшкеш, айтырган:
– Кандыг-ла бир халдавыр өргелер дамчыштыр кижилерже халдап эгелээн. «Кара-өлүм, бужар-думаа» деп халдавырлыг аарыглардан аймак-аймак чоннар кырлы бээрге, оларның өглерин өрттедиптер турганын кырган-авамдан дыңнаан мен. Ам ол аарыглар бисте чедип келбээн бе?
Огулуг харыы албайн, хам чаныпкан. Төрээн аалынга кээрге, Коңгурну бичежек мага-боттуг, көк баштыг, оңа берген шыва-тоннуг Севил уткуп алган. Кара-саргыл тар карактарлыг авазы оглунче ээлдек көрген. Өргелер дугайында медээни ол ындыг-ла тоомча чок хүлээп алгаш, оглунга харыылаан:
– Ындыг чүүлдер тургулаар, оглум. Кандыг-даа өргелер бистиң амыдыралывыс боой тудуп шыдавас.
Авазы ынча дээрге, Коңгур оожургап, сарлык сүдү-биле сүттеп каан, амданныг шайынга бышкан эътти доорап, чооглап алгаш, бодунуң өөнче таваар базыпкан.
* * *
Чинчи, Холурааш, Хорлуу аржааннааш, чаныпканнар. Авашкылар Хорлуу-биле байырлашкаш, көстүп келген өглеринче челзипкеннер. Төрээн аалынга кээрге экизин!
Чинчи бичии дыштанып алгаш, долгандыр чүү болуп турарын таваар сонуургап орган. Коңгурнуң авазы хумуңнарын долдур хемден суглап алгаш, ооргазы бүшкүе берген, өөнче оожум кылаштап бар чораан. Аныяк шаан сактып келген боор оң, кунчуу Севил хумуңнарын черге салыпкаш, дыш ап тура, ойтулааштың хөглүг ырын кожаңнай каапкан. Кожаларының уруу балазын көдүрүп, бадырган санында-ла узун, чоон чаъштарын аткаар суйбап каап, тараа соктап турган. Элээн хөй херээженнер кожа өгде дүк хап турганнар. Оларның демниг, чаңгыс аай ол ажылын көргеш, Чинчиниң холдары база дүк хагыксаан.
Адар аңчының өөнче хараача өттүр хүннүң херелдери саарлырга, чаптанчыг чаш төл хүн чырыынга караан имирертип, хүлүмзүрүп чыткан. Дүнелерде таптыг удувас авазы оглунче база хүлүмзүрээн, иешкилерже хомудаан Адар шала каржы көрүп олурган. Чүл дизе, чаш Хайындырым ооң оглу эвес, ол аңнап чорда кадайы ону кыдаттан борастап алган. Оглун куспактап алгаш, кадайы ашаанче чоокшулап келгеш, чугаалаан:
– Көрүп көр даан, хүннүң аязын, ам-даа хомудавышаан сен бе? Бо мээң оглум, а сен катап-ла мээң-биле чурттап тур ышкажыл сен. Багай чүвени уттупкаш, ийилээн эмеглежип, Хайындырымны өстүргей бис.
Дөрбегер