LITMIR.BIZ

Скачать книгу

z pogany i że liczba zbiegów na Sicz coraz się powiększa.

      Porozsyłał więc książę posłańców: do pana krakowskiego675, do pana Kalinowskiego676, do Łobody677 w Perejasławiu678, a sam ściągał stada ze stepów i wojsko z pałanek679. Tymczasem przyszły wieści uspokajające. Pan hetman wielki680 donosił wszystko, co wiedział o Chmielnickim, nie uważał jednak, aby jaka zawierucha mogła z tej sprawy wyniknąć; pan hetman polny pisał, że „hultajstwo zwykle jako roje681 burzy się na wiosnę”. Jeden stary chorąży Zaćwilichowski przesłał list zaklinający księcia, żeby niczego nie lekceważyć, bo wielka burza idzie od Dzikich Pól682. O Chmielnickim donosił, że z Siczy do Krymu pognał, by chana o pomoc prosić. „A jako mnie z Siczy przyjaciele donoszą – pisał – iż tam koszowy683 ze wszystkich ługów i rzeczek piesze i konne wojsko ściąga nie mówiąc nikomu, dlaczego to czyni, mniemam przeto, iż ta burza na nas się zwali, co jeżeli z pomocą tatarską się stanie, daj Boże, by zguby wszystkim ziemiom ruskim nie przyniosło.”

      Książę ufał Zaćwilichowskiemu więcej niż samym hetmanom, bo wiedział, iż nikt na całej Rusi nie zna tak Kozaków i ich fortelów, postanowił więc jak najwięcej wojsk ściągnąć, a jednocześnie do gruntu prawdy dotrzeć.

      Pewnego więc rana kazał przywołać do siebie pana Bychowca, porucznika chorągwi wołoskiej684, i rzekł mu:

      – Pojedziesz waść ode mnie w poselstwie na Sicz685 do pana atamana koszowego686 i oddasz mu ten list z moją hospodyńską pieczęcią. Ale żebyś wiedział, czego się trzymać, to ci powiem tak: list jest pozór, a zaś waga cała poselstwa w waszmościnym rozumie spoczywa, abyś na wszystko patrzył, co się tam dzieje, ile wojska zwołali i czy jeszcze zwołują. To szczególniej polecam, byś sobie jakich ludzi skaptował i o Chmielnickim mi się wszystkiego dobrze wywiedział, gdzie jest i jeżeli prawda, że do Krymu pojechał Tatarów o pomoc prosić. Rozumiesz waść?

      – Jakoby mi kto na dłoni wypisał.

      – Pojedziesz na Czehryn687, po drodze nie wytchniesz dłużej jak noc jedną. Przybywszy udasz się do chorążego Zaćwilichowskiego, by cię w listy do swoich przyjaciół w Siczy opatrzył, które sekretnie im oddasz. Owi wszystko ci opowiedzą. Z Czehryna ruszysz bajdakiem688 do Kudaku689, pokłonisz się ode mnie panu Grodzickiemu i to pismo mu wręczysz. On cię przez porohy690 każe przeprawić i przewoźników potrzebnych dostarczy. W Siczy też nie baw691, patrz, słuchaj i wracaj, jeśli żyw będziesz, bo to ekspedycja niełatwa.

      – Wasza książęca mość jest szafarzem krwi mojej. Ludzi siła692 mam wziąć?

      – Weźmiesz czterdziestu pocztowych693. Ruszysz dziś pod wieczór, a przed wieczorem przyjdziesz jeszcze po instrukcje. Ważną to misję waszmości powierzam.

      Pan Bychowiec wyszedł uradowany; w przedpokoju spotkał Skrzetuskiego z kilku oficerami z artylerii.

      – A co tam? – spytali go.

      – Dziś ruszam w drogę.

      – Gdzie? gdzie?

      – Do Czehryna, a stamtąd dalej.

      – To chodźże ze mną – rzekł Skrzetuski.

      I zaprowadziwszy go do kwatery, nuż molestować, by mu tę funkcję odstąpił:

      – Jakeś przyjaciel – rzecze – żądaj, czego chcesz: konia tureckiego, dzianeta – dam, niczego nie będę żałował, bym jeno mógł jechać, bo się we mnie dusza w tamtą stronę rwie! Chcesz pieniędzy, pozwolę, byleś ustąpił. Sławyć to nie przyniesie, bo tu pierwej wojna, jeśli ma być, to się rozpocznie – a zginąć możesz. Wiem także, że ci Anusia miła jako i innym – pojedziesz, to ci ją zbałamucą.

      Ten ostatni argument lepiej od innych trafił do myśli pana Bychowca, ale jednak opierał się. Co by książę powiedział, gdyby ustąpił? czyby mu nie miał za złe? Toć to jest fawor694 książęcy taka funkcja.

      Usłyszawszy to Skrzetuski poleciał do księcia i natychmiast kazał się przez pazia meldować.

      Po chwili paź powrócił z oznajmieniem, iż książę wejść pozwala.

      Namiestnikowi biło serce jak młotem z obawy, że usłyszy krótkie „nie!”, po którym nie zostawało nic innego, jak wszystkiego poniechać.

      – A co powiesz? – rzekł książę ujrzawszy namiestnika.

      Skrzetuski schylił mu się do nóg.

      – Mości książę, przyszedłem błagać najpokorniej, by mnie ekspedycja na Sicz695 była powierzona. Bychowiec może by ustąpił, bo mi jest przyjacielem, a mnie tak właśnie na niej, jako na samym życiu zależy – boi się tylko Bychowiec, czy wasza książęca mość krzyw za to nie będziesz.

      – Na Boga! – rzekł książę – toż ja bym nikogo innego jak ciebie nie wysyłał, ale rozumiałem, że niechętnie ruszysz, niedawno taką długą drogę odbywszy.

      – Mości książę, choćbym też i co dzień był wysyłany, zawsze libenter696 w tamtą stronę jeździć będę.

      Książę popatrzył na niego przeciągle swymi czarnymi oczyma i po chwili spytał:

      – Co ty tam masz?

      Namiestnik stał zmieszany jak winowajca, nie mogąc znieść badawczego spojrzenia.

      – Już widzę, że muszę prawdę mówić – rzekł – gdyż przed rozumem waszej książęcej mości żadne arcana697 ostać się nie mogą, jedno nie wiem, znajdę-li łaskę w uszach waszej książęcej mości.

      I tu zaczął opowiadać, jak poznał córkę kniazia Wasyla, jak się w niej rozkochał i jakby pragnął teraz ją odwiedzić, a za powrotem z Siczy do Łubniów698 ją sprowadzić, by przed zawieruchą kozacką i natarczywością Bohuna ją uchronić. Zamilczał tylko o machinacjach starej kniahini, gdyż w tym był słowem związany. Natomiast tak począł błagać księcia, iżby mu funkcję Bychowca powierzył, iż książę rzekł:

      – Ja bym ci i tak jechać pozwolił i ludzi dał, ale gdyś tak wszystko mądrze ułożył, by własny afekt z oną funkcją pogodzić, tedy muszę już to dla ciebie uczynić.

      To rzekłszy w ręce klasnął i kazał paziowi przywołać pana Bychowca.

      Namiestnik ucałował z radością rękę księcia, ten zaś za głowę go ścisnął i spokojnym być rozkazał. Lubił on niezmiernie Skrzetuskiego, jako dzielnego żołnierza i oficera, na którego we wszystkim można się było spuścić699. Prócz tego był między

Скачать книгу