ТОП просматриваемых книг сайта:
Dunyoning ishlari. O‘tkir Hoshimov
Читать онлайн.Название Dunyoning ishlari
Год выпуска 0
isbn 978-9943-26-780-0
Автор произведения O‘tkir Hoshimov
Издательство SHARQ
– Papirosi nord, chekmanglar chort!
Shovqin-suronlar-u turli hidlardan boshim aylanib ketdi. Unisi turtadi, bunisi surtadi, bu ham yetmagandek oyimga dag‘dag‘a qilishadi.
– Hov echki! Ko‘zingga qara!
Nihoyat mol bozoriga keldik. Ana bozor-u mana bozor! Ko‘ziga qon to‘lgan, burnidan temir halqa o‘tkazilgan buqalar, dumbasining og‘irligidan yurolmay qolgan, shoxi qayrilib ketgan qo‘chqorlar, biri olib, biri qo‘yib, paydar-pay hangrayotgan eshaklar… Ayniqsa, anavi qorasi zo‘r ekan. Bir hangrashda ketma-ket ulab, yetti marta hangradi. Tag‘in har hangraganda quloqlari dikkayib, dumi xoda bo‘lib ketadi. Burun kataklari kerilib, ikki biqini kirib-chiqib, kirib-chiqib turadi. Oxiriga borganda o‘pkasi to‘lgandek, ovozi hazinlashib qoladi-yu, ammo o‘sha zahoti bir pishqirib oladi-da, yangi kuch bilan qaytadan hangray boshlaydi. Oyoq ostini tezak bosib ketgan. Shuning uchun bozorni Tezakop desa kerak-da. (Bu nom Oq podshoni savdogari Tezikov ismi bilan bog‘liqligini keyin bilganman.) Kech qolganimiz uchun bizga eng chekkadan – tovuq bozorining yonidan joy tegdi. Biroq bu yerda ham ko‘p turolmadik. Janjalning ustidan chiqib qoldik. Shundoqqina oldimizda tarashadek ozg‘in, peshonasi tirishgan, tajangligi aftidan ko‘rinib turgan kishi qizil babaq xo‘rozning oyog‘idan bog‘langan ipdan tutib, cho‘kkalab o‘tirar, dam-badam nos otib, o‘zicha allakimni so‘kar edi. Baquvvat oyoqlari uzun-uzun xo‘roz esa bo‘ynini cho‘zib, atrofga olazarak qarar, chamasi boshqa xo‘rozlar bilan urishishga bahona qidirardi. Shu payt ayvoni katta oq kalaminka shapka kiygan, cho‘michdek burnining teshigidan juni chiqib turgan kishi xo‘rozning tepasida to‘xtadi.
– Cho‘cha chan pul, aka mullo? – dedi oyog‘i bilan xo‘rozga imo qilib.
Tajang kishi asabiylik bilan boshini ko‘tardi. Nosini tupurib, kaftining orqasiga labini artdi.
– Shu jo‘jami! – dedi ingichka, tajang ovozda. – Ko‘zmi, po‘stakning teshigimi!
Burni cho‘michdek xaridor pinagini buzmadi.
– Chan pul cho‘cha? – dedi yana.
– Bu jo‘jamas, xo‘roz! – Tajang kishi o‘rnidan turib ketdi. – Babaq xo‘roz! Bir tepsa odamni yiqitadi!
Burni cho‘michdek xaridor yana pinagini buzmadi.
– Ha, endu cho‘cha-da! Chan pul o‘zu?
Shunda kutilmagan voqea bo‘ldi. Tajang kishi babaq xo‘rozni oyog‘idan yulqib ko‘tardi-yu, xaridorning boshiga tushirdi.
– Mana senga «cho‘cha!» – dedi baqirib.
Xo‘rozning qiyqirig‘i bilan xaridorning dodlashi baravar eshitildi. Boshidagi ayvoni keng shapkasi uchib, tezak ustiga tushdi. Xo‘rozning qizil patlari hammayoqqa to‘zib ketdi.
Xaridor silliq boshini changallagancha odamlar orasiga sho‘ng‘idi. Zum o‘tmay, shopmo‘ylov militsionerni boshlab keldi.
– Mana shu! – dedi xo‘rozni amallab buti orasiga tiqayotgan tajang kishini ko‘rsatib. – Boshimga urde! Ho‘kizdek xeroz bilan urde! Tuyadek xeroz bilan urde! Bosh yorilg-o-on!
– Nima gap, grajdanlar? – Shopmo‘ylov militsioner cho‘ntagidan hushtak olib, lunjini shishirgancha churillatdi.
Tomoshaning davomini ko‘rishni juda xohlardim-u oyim qo‘ymadi.
– Yur, keta qolaylik, – dedi sekingina. – Bizniyam boshimiz baloga qolib yurmasin.
Odamlar, mollar orasidan o‘tib, nari ketdik. Ana, nihoyat bizning echkichaga ham xaridor topildi. Peshonasiga qiyiqcha tang‘igan kishi Qoraquloqni u yog‘idan o‘tib tomosha qildi, bu yog‘idan o‘tib tomosha qildi.
– Qancha so‘raysiz? – dedi oyimgamas, echkicha qarab.
– Besh yuz so‘m.
– Uch yuz! – qiyiqcha tang‘igan kishi echkining bo‘ynidan silab qo‘ydi. – Shoshib turibman, olaman-u ketaman.
– Yo‘q, amaki, bu zotli mol, – dedi oyim bosh chayqab. – Onasi har yili ikkitadan tug‘adi, ko‘p sut beradi. Suti yog‘li, sigirnikiga o‘xshaydi. Besh yuzdan kamiga bo‘lmaydi.
Qiyiqcha tang‘igan kishi savdolashib o‘tirmay nari ketdi. Yana ikkita xaridor keldi. Biri uch yuz o‘n so‘mga chiqdi, ikkinchisi ikki yuz ellikdan oshmadi. Keyin echkimizni hech kim so‘ramay qo‘ydi. Turib-turib zerika boshladim, bir hovuch yong‘og‘imni u qo‘limdan bu qo‘limga olaman, bu qo‘limdan u qo‘limga olaman… Kun isib borar, suv ichgim kelardi. Oyim ham toliqib ketdi shekilli, nuqul atrofga javdiraydi.
– Dallol topmasak bo‘lmaydi shekilli, o‘g‘lim, – dedi ruhi tushib.
Xuddi shuni kutib turgandek, telpagining quloqchinini kuya yegan, paxtali shimining tizzasigacha go‘ng bo‘lib ketgan kishi paydo bo‘ldi.
– Ha, yanga, uloqchaga xaridor chiqmadimi? – dedi shang‘illab.
– Uloqchamas, echki-ku, – dedi oyim ranjib. – Qarang, zotli mol, onasi har yili ikkitadan tug‘adi. Ko‘p sut beradi. Suti quyuq, sigirnikiga o‘xshaydi.
– Ko‘rib turibman! – Telpakli kishi qo‘l siltadi. – Mushukdekkina echki ekan. Bo‘g‘oz bo‘lganmi-yo‘qmi?
Oyim bosh chayqadi.
– Unisini aytolmayman. Yolg‘on gapirib nima qildim. Ammo onasi zotli. Har yili ikkitadan tug‘adi, sersut…
Telpagini kuya yegan kishi bir zum o‘ylanib qoldi.
– Endi, yanga, gap bundoq, – dedi tag‘in shang‘illab.– Men xolis odamman, ko‘rib turibman, boyadan beri turaverib, sarg‘ayib ketdingiz. Xo‘p desangiz, molingizni sotib beraman. Ammo cho‘talni oldindan kelishib olamiz: yigirma besh so‘m!
– Mayli, bir gap bo‘lar, – dedi oyim sekin. – Baraka toping, insofli odamga o‘xshaysiz… Ammo o‘zi zotli mol…
– Qancha so‘rayapsiz o‘zi? – dallol onamning gapini bo‘ldi.
– Besh yuz.
–Nima? – dallol dahshatli gap eshitgandek ko‘zini ola-kula qildi. – Besh yuz so‘mga govmish sigir beradi-ku! Hozir bozor arzon. Qish kelyapti, yanga! Qish kelyapti! Yem tashvishi bor, pichan tashvishi bor…
Onam norozi qiyofada yelkasini qisdi.
– Mana shu bolamga pufayka olib bermoqchiman. Adasi besh yuzdan kamiga ko‘nma deganlar.
– Gapga pasmatri! – dallol xuddi onam gunoh ish qilib qo‘yganday qo‘lini silkitdi. – Odamlardayam diyonat qolmapti o‘zi!
U endi burilib ketayotgan edi, oyim yalindi:
– Xudo xayringizni bersin, bitta-yarimta insofliroq xaridor toping. Mayli, haqingizni beraman.
Dallol qaytib keldi. Qoraquloqning qornini paypaslab ko‘rdi.
– Mayli, – dedi to‘ng‘illab. – Shoshmay turing-chi.
Chorak soatchadan keyin u eskiroq chopon kiygan kishi bilan mendan kattaroq bolani boshlab keldi. Bolaning boshida yap-yangi do‘ppisi bor edi. Do‘ppi uning uzunchoq boshida g‘alati qiyshayib turardi. Pufaykadan ortgan pulga oyim mengayam yangi do‘ppi oberadi, degan fikr lip etib xayolimdan o‘tdi.
– Mana! – dedi dallol shang‘illab. – Shundan yaxshi xaridor topolmaysiz.
– Qancha so‘raysiz? – eski choponli kishi negadir onamga emas, dallolga qaradi. – Bo‘ladiganini ayting.
– Bo‘ladigani ikki yuz ellik so‘m! – Oyimning o‘rniga dallol javob berdi.
– Yo‘g‘-e, – dedi oyim cho‘chib. – Hozir uch yuzga bermadim-ku.
– O‘zimga emas, mana bu bolaga olyapman! – eski choponli