Скачать книгу

przytoczone w książce Abrahama Paisa, Pan Bóg jest wyrafinowany… Nauka i życie Alberta Einsteina, tłum. Piotr Amsterdamski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001, s. 55.

      18

      Albert Einstein, Autoportrait, InterÉditions, Paris 1980, s. 86.

      19

      Einstein zachowa to przekonanie przez całe życie. W dużej mierze wyjaśnia ono zastrzeżenie, jakie zgłosił względem ortodoksyjnej interpretacji fizyki kwantowej, która w jego opinii w zbyt dosłowny sposób angażowała obserwatora. W 1930 r. w Berlinie po raz pierwszy spotkał Rabindranatha Tagore. Ich rozmowa opublikowana w „New York Timesie” dokładnie naświetla jego stanowisko w tej sprawie: „Istnieją dwie różne koncepcje natury wszechświata – oświadcza Einstein – świat jako jedność zależna od ludzkości i świat jako rzeczywistość niezależna od czynnika ludzkiego; wierzę w koncepcję drugą; nie mogę dowieść, że jest słuszna, ale taka jest moja religia”. Na co Tagore odparł: „Ten świat jest ludzki – podobnie ogląd naukowy należy do naukowca; w konsekwencji nie istnieje żaden świat poza nami”.

      20

      List Alberta Einsteina do Pauline Winteler, 30.11.1897, [w:] The Collected Papers of Albert Einstein, vol. 1: The Early Years, 1879–1902, dz. cyt., nr 34.

      21

      Albert Einstein, Jak wyobrażam sobie świat, dz. cyt., s. 89.

      22

      Tamże, s. 115.

      23

      Równania Naviera-Stokesa to zestaw równań różniczkowych z dziedziny mechaniki płynów. Opisują zasady wielu zjawisk, między innymi ruchów mas powietrza w atmosferze i przepływu wody w przewodzie.

      24

      Cytat za: Denis Brian, Einstein, tłum. Jarosław Bielas, Maria Zborowska, Amber, Warszawa 1997, s. 32.

      25

      Albert Einstein, Lettre no 8 (août 1899), [w:] Albert Einstein, Mileva Marić, Lettres d’amour et de science, trad. de Élisabeth Kauffmann, Seuil, Paris 1993, s. 49.

      26

      Arthur Rimbaud, Pierwsza komunia, tłum. Jarosław Iwaszkiewicz, [w:] Wiersze, Sezon w piekle, Iluminacje, Listy

1

Hannah Arendt, Heureux celui qui na pas de patrie. Poèmes de pensée, trad. de François Mathieu, Payot, Paris 2015, s. 102.

2

Zaraz po śmierci, mimo sprzeciwu wyrażonego przez Einsteina za życia, jego mózg pobrano i pocięto na 240 cienkich płatów, które rozesłano do kilku instytucji, gdzie były skrupulatnie badane w nadziei wykrycia szczególnych cech morfologicznych mogących wyjaśnić geniusz uczonego, tak jakby chodziło o to, by nareszcie ujawnić jakiś niespotykany mechanizm.

3

Einstein napisał ten wiersz 18 lutego 1933 r. w Kalifornii. Cyt. za: Kenji Sugimoto, Einstein, biographie illustrée, trad. de Jean-Pierre Bardos, Belin, Paris 1990, s. 128.

4

Gérard de Nerval, Angélique, 4e lettre, [w:] Les Filles du feu, Gallimard, „Folio classique”, Paris, s. 66.

5

Einstein sam przytacza tę anegdotę w jednym z listów z 1940 r. (Banesh Hoffmann, Albert Einstein, créateur et rebelle, Seuil, Paris 1975, s. 33).

6

Tamże, s. 35.

7

Niektóre instytucje umieją nie chować urazy: Gimnazjum Luitpolda, zburzone podczas II wojny światowej, zostało odbudowane i przemianowane na… Gimnazjum im. Alberta Einsteina.

8

Kiedy rodzice oznajmili mu, że będzie miał siostrzyczkę lub braciszka, Albert akurat ten jeden raz zrozumiał wiadomość opacznie: myślał, że matka z ojcem dadzą mu drewnianego konika na kółkach. Widząc małą Maję w powijakach, wykrzyknął rozczarowany: „Ale gdzie są kółka?”.

9

Jedną z najwymowniejszych tego ilustracji dał Montaigne: „Nie dawno temu widziałem jednego z najuczeńszych ludzi we Francji, przy tym człeka nie lada jakiej fortuny, jak oddawał się studiom w kącie izby, odgraniczonym jeno oponą, zasię tuż pod bokiem kręcił się rój lokajstwa, pełen swywoli i zgiełku. Powiadał mi (a niemal toż samo mówi Seneka o sobie), iż taki zamęt wychodzi mu na dobre: ogłuszony tym hałasem, bardziej zbiera się i skupia w sobie dla kontemplacji, i ta burza głosów wpędza niejako myśli jego do wewnątrz” (Michel de Montaigne, O doświadczeniu, [w:] Próby, Księga trzecia, Rozdział XII, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński, Fundacja Nowoczesna Polska, Warszawa 2013, s. 610).

10

Maja Einstein-Winteler, La Jeunesse d’Einstein (1879–1901), trad. de Marie Artaud et Jean-François de Sauverzac, [w:] Albert Einstein, Seuil/CNRS, „Sources du savoir”, Paris 1989, s. 14.

11

The Collected Papers of Albert Einstein, vol. 1: The Early Years, 1879–1902, doc. 5 (red. John Stachel), Princeton University Press, Princeton 1987.

12

Czy na zainteresowanie Einsteina dworcami, pociągami, rozkładami jazdy miał wpływ adres jego rodzinnego domu w Ulmie, przy Bahnhofstrasse 20? Tak samo nazywa się ulica, przy której stoi szkoła w Aarau.

13

Słowa Mishy Gromova, laureata nagrody Abla w 2009 r., przytoczone przez Philippe’a Pajota w artykule Alexandre Grothendieck, à la recherche de la généralité maximale, „La Recherche”, no 486, avril 2014, s. 34.

14

Einstein napisze później: „Liceum w Aarau pozostawiło w mojej pamięci niezatarte wspomnienie ze względu na swojego liberalnego ducha i szczerą troskę nauczycieli, którzy nigdy nie wspierali się zewnętrznymi autorytetami” (list wywieszony na ścianie liceum).

15

Albert Einstein, Jak wyobrażam sobie świat. Przemyślenia i opinie, tłum. i oprac. Tomasz Lanczewski, Copernicus Center Press, Kraków 2017, s. 15.

16

Wywiad z G.S. Viereckiem, What Life Means to Einstein, „Saturday Evening Post”, 26.10.1929.

17

Wypracowanie przytoczone w książce Abrahama Paisa, Pan Bóg jest wyrafinowany… Nauka i życie Alberta Einsteina, tłum. Piotr Amsterdamski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001, s. 55.

18

Albert Einstein, Autoportrait, InterÉditions, Paris 1980, s. 86.

19

Einstein zachowa to przekonanie przez całe życie. W dużej mierze wyjaśnia ono zastrzeżenie, jakie zgłosił względem ortodoksyjnej interpretacji fizyki kwantowej, która w jego opinii w zbyt dosłowny sposób angażowała obserwatora. W 1930 r. w Berlinie po raz pierwszy spotkał Rabindranatha Tagore. Ich rozmowa opublikowana w „New York Timesie” dokładnie naświetla jego stanowisko w tej sprawie: „Istnieją dwie różne koncepcje natury wszechświata – oświadcza Einstein – świat jako jedność zależna od ludzkości i świat jako rzeczywistość niezależna od czynnika ludzkiego; wierzę w koncepcję drugą; nie mogę dowieść, że jest słuszna, ale taka jest moja religia”. Na co Tagore odparł: „Ten świat jest ludzki – podobnie ogląd naukowy należy do naukowca; w konsekwencji nie istnieje żaden świat poza nami”.

Скачать книгу