LITMIR.BIZ

      Суҳбатдошлар – Чингиз Айтматов ва Мухтор Шохонов қалбларини қийнаб, чуқур қайғуга солаётган долзарб умуминсоний муаммолар теварагида атрофлича, теран мушоҳада юргизадилар. Бўлим аввалида Айтматов ҳикоя қилган машҳур овчи Хўжаёш ва унинг фожиали тақдири тўғрисидаги қадимий қирғиз афсонаси юксак тарбиявий аҳамиятга эга. Унда ривоят қилинишича, азалий қирғиз юртида Хўжаёш исмли уста мерган овчи севикли ёри висолига етишмоқ ниятида қадамида учраган ҳайвону қушларга аёвсиз қирғин келтиради. У ойдин тунда қўшиқ айтиб, келинтушди қилаётган сув каламушларини ҳам битта қўймай бўғиб ўлдиради; тоғ дараларидаги ёввойи эчкиларни ваҳшийларча қира бошлайди. Тирик қолган Кулранг Эчки бағритош овчидан шафқат тилаб, илтижо қилади. «Бизнинг авлодимиздан фақат бир жуфт эчки қолдик. Наслимизни давом эттиришимиз учун имкон бергин, бизни қириб юборма!» – деб йиғлаб юборади. Лекин Хўжаёшнинг тош қотган қалби инсоний раҳм-шафқат туйғуларидан буткул мосуво: у Кулранг Эчкини шу заҳоти отиб ўлдиради. Эчкилар наслининг уруғини қуритгани учун юрак-бағри қон бўлган совлиқ эчки Хўжаёшни қаттиқ лаънатлайди ва ақлли тадбир ишлатиб, ўзини ўлдирмоқчи бўлган золим овчини ғайришуурий равишда одам оёғи етмаган тик қоя устига чиқариб қўяди. Хўжаёш муқаррар ҳалокатга маҳкум этилади. У шафқатсиз, бемеҳр бўлгани учун ўзини қарғаб, ўкраб-ўкраб йиғлайди, пешонасига муштлаб-муштлаб, оҳу афғон чекади. Надоматлар бўлсинки, кечикиб айтилган тавба-тазарру энди тамом фойдасиз эди.

      Ҳайвонлар ва қушларга беомон қирғин келтирган юҳо овчи шу тариқа қисмат ажрини олди…

      Суҳбатдош М. Шохонов афсонага муносабат билдириб, шундай талқин этади: «Хўжаёш тўғрисидаги афсона – бу инсоний азоб-уқубатларнинг юксак намунаси…»

      Шу ўринда даҳо адиб ижодига бир қур назар ташласак, кони фойдадир.

      Чингиз Айтматов асарларида қушлар, жониворлар ва ҳайвонлар ҳам кўз ўнгимизда адабий персонажлар сифатида бўй кўрсатади. Ҳолбуки, «Асрга татигулик кун» романидаги Эдигей Бўрон тимсолини туя Қоранор Бўронсиз, «Алвидо, Гулсари» қиссасидаги Танабой образини саман йўрға Гулсарисиз, «Қиёмат» асаридаги Бўстон Ўркунчиев сиймосини вафодор от Дўнкўликсиз айро ҳолда тасаввур эта олмаймиз. Шунингдек, «Асрга татигулик кун» романида келтирилган ривоят ва афсоналардаги машҳур оқин Раймали оға кўз олдимизда мудом қадди-қомати кўркам, улуғвор от Сарала устида дўмбира чертиб, Бегимойга қарата қўшиқ куйлаётган алпозда намоён бўлади; буюк жабрдийда Найман она ёвуз жунгжанглар томонидан манқурт этилган ўғли Жўломонни излаб, ҳайҳотдай Сариўзак даштларида учқур туяси Оқмоя устида елиб бораётган ҳолда тасаввуримизда гавдаланади. «Тўрт Томон Дунё Ҳукмдори» орзусида ёнаётган ҳоқон Чингизхон оқ ёлли, думи қора, суюкли тўриқ оти Хуба устида мингашиб, ўз ҳолига шукуҳли ўйлар сураётган кўйда хаёлимизда гавдаланса, юзбоши Эрдене садоқатли ва айрилмас оқ қашқа оти Оқюлдуз устида шафқатсиз ҳоқоннинг қаҳрига йўлиққан шўрлик аёли Дўғулангни

Скачать книгу