LITMIR.BIZ

       Yer ostidagi shahar

      Ko‘p o‘tmay jo‘nashga buyruq berildi. Kobul –Jalolobod yo‘nalishidagi Mohipar dovoniga yaqinlashganimiz sari bizga peshvoz kelayotgan, Hind daryosining o‘ng irmog‘i bo‘lmish Kobul daryosini o‘z bag‘ri orqali yetkazib berayotgan tog‘ o‘z salobatini ko‘z-ko‘z qilganday tobora haybatliroq ko‘rinib borardi.

      Maktab davrida fototo‘garakka qatnab, bu borada ancha –muncha ko‘nikmalarga ega bo‘lib qolgandim. Kazarmaning bir burchagida hech kimga kerak bo‘lmay yotgan “Smena” fotoapparatiga ko‘zim tushdi-yu, guyoki u menga ”men seni kutib yotibman“ deyayotganday tuyuldi. Olib, tekshirib ko‘rdim. “Ishlaydi” deb yuklarimga qo‘shib qo‘ygandim.

      Mana hozir shu narsa ish berib qoldi. Kolonna dovonga o‘rmalab chiqib borar, men esa urush davri og‘ir yukini unutganimcha, tabiat go‘zalligidan zavqlanib, suratga olardim. (Shu suratlardan ba’zilarini quyida keltirdim)

      Dovon juda tik bo‘lib, inglizlar mustamlakasi davrida qurilib, uch-to‘rt joyidan tonnel o‘tkazilgan, ayrim joylarda pastdan to‘ldirib tosh terib ko‘tarilgan hamda keyinchalik biznikilar tomonidan o‘tkazuvchanligi ancha yaxshilangan yo‘llar, ajoyib manzara hosil qilardi. Dovonning narigi tarafida esa bundanda chiroyli manzara: atrofdagi archazorlar tobora qalinlashib borar, ora-sira palma daraxtlari ham ko‘zga tashlanib qolardi. Harbiy texnikalar shovqinidan qo‘rqib shoxdan shoxga sakrab qochib ketayotgan maymunni ko‘rdim-u, ko‘zlarimga ishonmay qoldim, ”nahotki, bu yerlarda maymunlar bo‘lsa?”. Ha, bu rost edi, Jalolobodga yaqinlashganimiz sari bunga tobora ishonchim komil bo‘la bordi. Chunki, katta maydonlardagi daraxtzorlar yoqalab o‘tarkanmiz, qiyg‘os ochilgan apelsin gullarining yoqimli hidi dimog‘imni qitiqlardi. Qishin-yozin yam-yashil bo‘lib yashnab turuvchi sitrus mevalar ham bunda ochiq maydonlarda o‘sardi. Ha, Nangarhor viloyatida joylashgan Jalolobod shahri bamisoli Hindistonni eslatardi. Shaharning shimoliy qismidan Kobul daryosi oqib o‘tadi, janubiy qismi esa biz oshib kelgan tog‘ tizmalariga tutashib ketgan adirliklarga taqalgan, g‘arbiy qismida esa pasttekislik, sharqiy qismi Pokiston chegarasi bo‘ylab cho‘zilgan tog‘ tizmalari tomon yo‘nalgan adirliklardan iborat edi.

      Bizga notanish harbiy qism yonboshidagi yam- yashil qirga joylashdik. O‘tkir bilan To‘ra ikkalasi Jalolobodga tushganligini aniq bilaman, lekin “qaerdan surishtirsam ularni” degan o‘y bilan o‘sha qismdagi askarlardan so‘roqlay boshladim, lekin biror kimsa ham “ularni taniyman” demas edi. Surishtirish asnosida bu yerda bir emas, balki bir nechta harbiy qism borligini bilib oldim. Lekin, surishtirish ishlari natija bermasdan burun “Qoratog‘” amaliyotiga jo‘nab ketdik. Shahardan sharq tomonga yo‘nalgan, Pokistonning Peshovar shahriga olib boradigan yo‘ldan taxminan o‘ttiz chaqirimlar yurganimizdan so‘ng o‘ng tarafga dala yo‘llari orqali harakatimizni davom ettirdik.

      Qoratog‘ deganlari shu bo‘lsa kerakki, yo‘lning avval chap, keyinroq o‘ng tarafidan boshlangan tog‘lar tobora balandlashib borar, ayrim cho‘qqilarning rangi ham qoramtir bo‘lib ko‘rinardi.

      “Xudo bersa quliga- chiqarib qo‘yar yo‘liga” deganlaridek, O‘tkir bilan To‘ra ham shu amaliyotga qatnashayotganligini tasodifan bilib qoldim. Lekin bu yirik masshtabli, armiya miqyosidagi amaliyot o‘tkazilayotgan hududdan ularni izlash- somon orasidan igna qidirish bilan barobar edi. Xuddi shu jangda O‘tkir yaralangan, To‘ra esa u yerdan qaytganidan so‘ng o‘tkazilgan amaliyotda minaga tushib bir oyog‘idan ajralganligi haqidagi xabarni esa yetti oydan so‘ng, O‘tkir bilan Gardezda uchrashganimizda uning o‘zidan eshitdim, xolos.

      Qoratog‘ tomonga ancha yurganimizdan so‘ng, bir qishloq ko‘zga tashlangach, yalanglikda to‘xtab, joylashishga ham ulgurmasimizdan bizni o‘qqa tutib qolishdi. Qaysi tarafdan otishganini aniqlaymiz deguncha to‘pchilarimizdan ikkitasi yarador bo‘ldi.

      Qishloq chetidagi uy tomiga oq bayroq tikilgan, tirik jon ko‘rinmaydi. Qiziq, qaerdan otishyapti ?

      –Topdim!, – deya qichqirdi leytenant Monich, – qishloqdan o‘ng tarafdagi “zelyonka”dan!

      To‘pchilarimiz o‘zlarini o‘nglab, zambaraklarini otishga shaylab olishlari uchun imkon yaratib berishimiz, ularni to‘sib turishimiz kerak bo‘lardi. BMP lar oldinga o‘tib daraxtzorga o‘q yog‘dira boshladi.

      Aloqaga chiqqan “Birinchi” bergan ma’lumotlarni Monichga yetkazdim. Ma’lumotlar bo‘yicha sozlangan to‘p stvollari esa, qishloq tomonga emas, umuman boshqa tarafga yo‘nalgandi.

      “Odin dimovim, ogon!”. Uning ortidan esa sal o‘tib, “Zalpom ogon!” buyrug‘ini leytenant Monichga yetkazdim. To‘pchilarimizning qo‘li qo‘liga tegmas, atrof chang to‘zon, baqir-chaqir bo‘lib turgan bir paytda, ustimizga snaryadlar tusha boshladi.

      Qishloqdagi oq bayroq va daraxtzordagi pistirma bizni chalg‘itish uchun qo‘yilgan bir tuzoq edi. Dushmanlarning asosiy kuchi cho‘qqining narigi tarafida ediki, ular «Katyusha» reaktiv snaryadlari otish qurilmalariga ega edi. To‘g‘ri, ular aynan,o‘sha biz bilgan “Katyusha”lar emas, balki, uning avlodlari edi. Ularning tog‘ sharoitida ishlatish uchun qulay qilib ishlab chiqarilgan yengil turlari mavjud ediki, ularni bir-ikki kishi bemalol joydan-joyga ko‘chirib “ajal urug‘i”ni sochaverishi mumkin edi.

      Tezkor harakatlarimiz o‘z natijasini ko‘rsatdi. Biz dushmanning asosiy kuchiga ulardan avvalroq zarba bera oldik.

      Uzoq davom etgan otishma tinganidan so‘ng, cho‘qqining narigi tomoniga o‘tib bordik. Reaktiv qurilmalar yakson qilingan, atrofdagi dushman istehkomlari vayron bo‘lgandi. Lekin birorta ham yaralangan yoki halok bo‘lgan dushman jasadini topa olmadik. To‘ntarilib yotgan reaktiv qurilmasidan chetga qarab ketgan simga ko‘zim tushdi. Yonimda turgan Valeriyga imlab uni ko‘rsatdimu, sim yoqalab ehtiyotkorlik bilan atrofni kuzatgancha yura boshladim.

      –Shoshilma, Ilya, mina bo‘lishi mumkin, -dedi ortimdan yetib kelgan Valeriy.

      – Sim qayoqqacha borganligini bilmasdan ortga qaytishni istaysanmi?– dedim.

      –Yo‘q, albatta, har holda ehtiyot bo‘lishimiz kerak.

      Ellik-oltmish qadam masofadan so‘ng bir quduqqa duch keldik. Sim uning tubiga tortilgan edi. Quduq anchagina chuqur, tubida suvning jimirlagani aniq ko‘rinib turar edi. Ratsiyadan Monichga chiqib, vaziyatni tushuntirib, quduqqa tushishga ruxsat so‘radim.

      –Yo‘q, tezda qaytinglar, tushundingmi?

      –Xuddi shunday, tezda qaytamiz.

      Monichga “xo‘p bo‘ladi” deb qo‘ydim-u, shunda ham qiziqish ustunlik qilib, tushib ko‘rmoqchi ham bo‘ldik. Yaxshiki o‘z vaqtida yetib kelgan “ichki ovoz”, bu yerda ham ish berdi. Qaltis harakatdan o‘zimizni tiydik. Quduqqa ehtiyot shart ikkita granata tashlab, so‘ng buyruqni bajarishga qaror qildik.

      Qaytishga shaylanib, o‘ng tarafga burilib, tepalik yonboshidagi katta tuynukka ko‘zim tushdi-yu, beixtiyor Valeriyga qaradim. Uning ko‘zlaridagi shijoatni ko‘rib, endi buni tekshirmasdan qayta olmasligimizni angladim. Bir-birimizni so‘zsiz tushunib, tuynuk sari yaqinlasha boshladik. Tuynuk yonboshida yotgancha, avtomatdan bir-ikki sidra ichkariga qaratib o‘q uzdimu, kutib turdim: hech qanday javob alomatlari sezilmadi. Tuynuk inson qo‘li bilan ochilgani aniq, chunki ichkaridan chiqarib jarlikka to‘kilgan tuproqning salmog‘iga qaraganda, uning narigi tomoni, anchagina katta bo‘lishi kerak.

      –Kiramizmi?, -degan Valeriy, mening “ha“ degan ma’nodagi tasdiq ishoramdan so‘ng, emaklagancha ichkariga kirdi. Men uning ortidan ergashdim. Ichkariga kirgandan so‘nggina, tuynuk kengaytirilib odam bo‘yi keladigan yo‘lak hosil qilinganligini ko‘rdim. Qo‘l chirog‘imni yoqib yo‘lak oxirini ko‘rishga urindim. Tik turib yurishga imkon bo‘lsada, emaklagan ko‘yi oldinga intildik. O‘n besh metrlar uzunlikdagi yo‘lak bizni keng xonaga olib chiqdi.

      Xonada

Скачать книгу