LITMIR.BIZ

Скачать книгу

"#b00000026.jpg"/>

      Дәрья башы

Повесть

      Ак кар яткан дала дәрьядай киң, очсыз-кырыйсыз булып тоела иде. Күк йөзе аяз, кояш тарау яктылык белән өртелеп кенә күренә. Ак моңсулыкта салмак кына кыңгырау чыңлавы, чана табаннары чыжылдавы, кар шыгырдавы, ара-тирә ат пошкырганы, кешеләрнең өзек-өзек сөйләшкән, көлеп куйган тавышлары ишетелә.

      Читендә сирәк-мирәк шәрә куаклар тырпаешкан, ялгыз агачлар басып торган кышкы юл буенча дистә чамасы җигүле ат олавы көнчыгышка таба бара иде. Тәбәнәк кар көртләре кашында җәяүле буран көдрәләре бөтерелә, сыртлары бәсләнгән атларның танауларыннан пар бөркелеп чыга, җил аларның ялларын тузгытып җибәргәли, чана чыбылдыкларына, йөкләргә, учлап, кар сипкәли. Уң яктан искән җилгә каршы, канатларын авыр кагына-кагына, олауга аркылы юнәлештә ялгыз козгын очып үтә, аның коңгылдавы ишетелеп кала.

      Олауның урта бер өлешендә туры ат җигелгән чыбылдыклы чана бара. Ул чана артына тагын бер затлы чана тагылган. Аңа төенчекләр, тулы капчыклар, әрҗәләр төяп бәйләнгән, аларны кар сарган. Башына колакчыны бәйләнгән бүрек, кулына тире бияләй кигән, якасы һәм җиңе камалы төлке туны өстеннән толып бөркәнгән, сакалы-мыегы бәсләнеп каткан, дилбегә тоткан Сафиулла – казанчы Алты-биш Сапый, – козгынны карашы белән озатып калганнан соң:

      – Һи, үләт кыргыры! Кем башына каркылдый бу, ә? – дип куйды.

      Аңа каршы бер хатын-кыз салкында карлыкканрак тавыш белән:

      – Алла сакласын! – дип аваз салды.

      Сафиулла, толып якасын кайтара төшеп, артка каерылып карады.

      Чыбылдык астында, әрҗә һәм төенчекләр белән уратылган яшел печәнне чокырлап ясаган урынга яртылаш күмелеп, хатыны Фатыйма утырган. Ул да толып бөркәнгән, бүреге өстеннән бәсләнгән, чуклы йон шәл япкан. Аның куенында башына сырган бүрек кигән бер баланың зур кара күзләре елтырап тора иде.

      Ат пошкырып җибәрде. Чана кинәт тартылып китте. Дуга кыңгыравы чыңлады. Бер генә мәлгә әйләнә-тирәне тынлык басты. Ләкин шундук җанлану сизелде, тавыш күтәрелде. Сафиулла юлчылар өстенә егылудан дилбегәгә генә тотынып калды. Аты, колагын шәңкәйтеп, янга каерылып карады. Аның сулышы тирәнәеп, танавыннан чыккан тыны киңәеп киткән. Сафиулла, чыбылдык астыннан сузылып, аты каерылган тарафка караш ташлады.

      Ул якта – утыз сажиннар ераклыктагы үр кашында – бүре утырып тора иде. Ялгыз бүре, танавын күккә чөеп, кыска гына итеп улап куйды. Алда, аннары артта, каударланып, ике эт өрергә тотынды.

      – Бүре бар! – диде Сафиулла.

      – Ләхәүлә вә лә куәтә, – дип укынды хатын. – Үзең сакла, Ходаем!..

      Аларның туры аты алдындагы чанада утырган көрәк сакаллы урыс чукынып куйды.

      Сафиулла, ятып диярлек үрелеп, чана алдындагы печән арасыннан авыр чылбырлы чукмар суырып чыгарды да, бияләен салып, аның тимер сабын җайлап тотты. Ул арада елтыр күзле малай ни торырга, ни посарга белмәгән хатынның куеныннан шуып чыкты да, үрәчәгә ябышып, якты кар өстенә күләгә салып торган бүрене карашы белән эзләп тапты.

      Олау башындагы пар атка җигелгән яхшы кошёвкада ике хәрби утырып бара иде.

      – Попридержи коней! – дип кычкырды аларның сакал-мыегы бозланып каткан өлкәнрәге кучер солдатка.

      Атларны тыйгач, олау туктап калды.

      Ул арада хәрбиләрнең яшьрәге – нечкә генә мыегына фәкать юка бәс кенә кунарлыгы – елгыр гына сикереп төште дә, шундук винтовкасының затворын коргач, җәһәт кенә бүрегә төбәде.

      Ату тавышы яңгырады. Өлкән офицер янәшәсендәге хатын-кыз күзен йомып, колагын томалады. Тик аткан чакта әллә шинель бөркәнчеге, әллә шул мәлдә йөзенә сибелгән учма кар комачауладымы, яшь хәрби бүрегә тидерә алмады.

      Янәшәдәге куаклыктан бер көтү кызылтүш пырылдап күтәрелде дә, түбәнтен генә очып, әрәмәлектә күздән югалды. Ә бүре акрын гына аякларына күтәрелде дә ашыкмый гына үр артына төшеп китте. Анда аны тагын икесе көтеп тора иде.

      – Ах, чёрт! Промазал! – диде яшь офицер, җилгә кырын төкереп.

      – Растяпа ты, однако, Михаил Семёныч!

      – Позёмка, – диде яшь офицер һәм, җилдән ышыкланып, папирос кабызды. – Уж не обессудьте.

      – Смотри, милостивый государь! Как бы супруге так же не промазал по приезде, – диде өлкән офицер, гөлдерек тавыш белән көлеп. Аннары, кучер солдатның иңенә кагылып: – Трогай, голубчик! – дип боерды.

      Тук пар атлар, пар бөркеп, гаярь генә кузгалып киттеләр. Алардан соң берәм-берәм арттагылары да купты. Яшь офицер папиросын соңгы тапкыр суырып алгач, читкә атты да барган шәпкә, винтовкасын урнаштырып, кошёвкага сикереп менде.

      – Вожак был, ваше благородие, – диде ул үкенечле тавыш белән һәм тагын бүре күренгән якка борылып карады.

      – Думаешь, со своей стаей пожаловал?

      – Непременно-с.

      – Вожак, да не наш!..

      – Мәми авыз, – диде Сафиулла. – Тигезә алмады.

      Аларның алдындагы йөк хуҗасы аңа таба борылып сүз катты:

      – Коленки, кажись, задрожали, а, Сафи!

      – Да уж! – диде Сафиулла, аңа чукмарын күрсәтеп, һәм, аны

Скачать книгу