Parçalanmış Türküstanı gəzərkən - Əli Şamil

Скачать книгу

dağın başında bir od gördü… O dağa Anduk Art adını verdi…

      Isık gölün gizlinləri

      Gölün suyu az duzlu olsa da, olduqca təmiz və şəffafdır. Mütəxəssislər deyirlər ki, gölün 60 metr dərinliyində üzən balığı görmək olur.

      Xəzər dənizi neçə ildən bir gah qabarıb sahillərini su altında qoyub, gah da geri çəkildiyi kimi, Isık gölündə də belə qabarma və çəkilmələr olub. Amma Xəzərlə Isık gölün eyni vaxtdamı, yoxsa fərqli zamanlardamı qabarıb çəkildiyi haqqında bilgimiz yoxdur. Arxeoloqlar Isık gölün sularının 5-10 metr dərinliyində 2500 il öncələrin tikinti qalıqlarını aşkara çıxarmışlar. Günümüzədək gəlib çatmış sualtı tikililər burada böyük və zəngin bir şəhər olduğunu göstərir.

      Su altındakı 500 metr uzunluğundakı divar qalıqlarının çevrəsindən arxeoloqlar çoxlu ox ucları, pullar, qulplu bürünc qablar, xəncərlər, baltalar və başqa əşyalar tapmışlar. Onlar Əmir Teymurun bir zaman Isık gölün sahilində olan sarayının qalıqlarını da su altında tapdıqlarını yazırlar.

      Ornekdən Almatıya gedən yol

      Ornek qəsəbəsini keçəndə TİKA-nın Qırğızıstan ofisinin əməkdaşı Ağılbay sağa – dağlara doğru ayrılan asfalt yolu göstərərək: "Bu yol düz Qırğızıstan sərhəddinə kimi gedir. Dağlara dirənib durur. Oradan 5–6 kilometrlik bir tunel vurulsa, Almatıya maşınla 35–40 dəqiqəyə getmək olar. Yayda adamlar atla, dəvə ilə dağları aşıb Almatıya gedirmişlər. Elə ki payız gəldi, qar yağdı, may ayına kimi o yolla getmək mümkün olmur.

      Ornek qəsəbəsindən Çolpon-Ata şəhərinə o qədər də uzaq deyil. 15–20 dəqiqə sonra vilayətin ikinci inkişaf etmiş şəhərinə çatırıq. Bişkekdən buraya 240 kilometrdir. Gedəcəyimiz Karakol şəhərinə isə 135 kilometr qalır. Burada fasilə verəcək, yeyib-içəcək, açıq havadakı muzeylə tanış olacaq, sonra yolumuzu davam etdirəcəyik.

      Çolpon-Ata şəhəri qoyunçuluq əyəsi – mələyi, yəni qoyun sürülərinin qoruyucusunun adını daşıyır. Biz çoban deyirik və çobanın əski inanclarımızda qoyunçuluq əyəsi – mələyi olduğunu da çoxdan unutmuşuq. Türküstanda, hətta Türkiyədə də bu günün özündə göydəki ən işıqlı ulduzlardan birinə – bizim Zöhrə, Dan ulduzu kimi tanıdığımız ulduza Çolpon ulduzu deyirlər.

      Ruh Orda muzey kompleksində

      Sovetlər birliyi zamanında Çolpon-Ata ölkənin turizm mərkəzlərindən sayılırdı. Isık gölünün sahillərindəki istirahət yerlərinin çoxluğunu nəzərə alıb buranı SSRİ-nin Antalyası da adlandırıblar.

      Şəhərin göllə birləşdiyi yerdə kiçik bir körfəz var. Onun sahillərini abadlaşdırıblar. Körfəzdə kiçik qayıq və katerlər var ki, buraya gələn turistləri gəzdirsin.

      Sahildə Çingiz Aytmatovun xatirəsinə yığcam və çoxçalarlı bir açıq muzey düzəldiblər. Bu muzey Ruh Orda-Ruh Mərkəzi adlanır. Burada, demək olar ki, hər şey Çingiz Aytmatovun adı ilə bağlıdır. Çəmənliklərə onun əsərlərinə həsr edilmiş heykəllər qoyulub.

      Tanrıçılıq inancı məbədi

      Tez-tez yazıçının əsərləri əsasında hazırlanmış heykəllərin müsabiqəsi keçirilir. Müsabiqədə bəyənilən heykəlləri burada görmək olar. Yazıçının "Cəmilə"dən başlamış, "Ana tarla", "Əlvida, Gülsarı", "Dəniz kənarı ilə qaçan alabaş", "Əsrə bərabər gün", "Cəllad kötüyü" və başqa əsərlərindən ayrı-ayrı parçalar burada heykəlləşib.

      Qırğız xalqının inanc tarixini əks etdirməyi də unutmayıblar. Burada kiçik ölçülü də olsa, məscid də var, kilsə də, sinaqoq da, budda və tanrıçılıq məbədləri də. Amma məscidə girsən, arxasında namaz qılacağın pişnamaz (imam) görməyəcəksən, kilsəyə girsən, günahlarının bağışlanmasını Allahdan rica edəcək keşiş yoxdur. Tanrıçılıq məbədində isə şaman yoxdur ki, ondan sənin taleyindən xəbər verməyi, müalicə etməyi xahiş edəsən, Budda məbədində də rahib yoxdur. Yəni hamısının içi boşdur.

      Burada çoxlu müxtəlif ölçülü heykəllər də var. Onların arasında Viktor Hüqonun da, ABŞ prezidenti T.Ceffersonun da, A.Nobelin də, Aristotelin də, Buddanın və başqalarının da heykəlləri var. Hamısı oturmuş haldadır. Yeganə ayaq üstə Mustafa Kamal Atatürkün heykəlidir. Necə deyərlər, ciddi bir prinsip gözləmədən, hətta bir-birinə zidd düşüncəli insanlara da heykəl qoyublar. Əsl turizm yeridir. Necə deyərlər, buraya gələnlərin xatirinə dəymək istəməyiblər. Tanınmış filosofları da, yazıçı-şairləri də, dövlət adamlarını da, din xadimlərini də yaddan çıxarmadıqlarını tamaşaçıya xatırlatmağı bacarıblar. Kiçik bir örtülü muzey də yaradıblar. Orada Qırğızıstanın tarixini özündə əks etdirən eksponatlar var.

      Karakola doğru

      Isık gölün kənarı ilə irəlilədikcə sürülərə, naxırlara, ilxılara tez-tez rast gəlirik. Sürülərin yanında çoban gözə dəysə də, naxırın yanında sığırçı, atların yanında ilxıçı gözə dəymir. Muxtar müəllim deyir ki, ilxını adətən kinolarda, televizorda görmüşəm, birinci dəfədir təbiətin qoynunda otlayan ilxı ilə rastlaşıram. Mən isə uşaqlıqda və yeniyetməliyimdə dəfələrlə ilxı görmüşdüm. İlxının yanındakı ayğır bərkdən fınxıraraq atların ətrafında gəzinir, onların hər bir hərəkətinə ciddi nəzarət edir, ilxıdan uzaqlaşmaqda olan atı, daylağı qovaraq geri qaytarırdı. Qayıtmaq istəməyən, müqavimət göstərəni isə dişləməklə cəzalandırırdı.

      Ayğırın qorxusundan ilxıya yaxın düşmək, at tutmaq olmur. Canavar, ayı da ayğır olan ilxıya yaxın düşə bilmir. Məni heyrətləndirən o idi ki, olduqca güclü və sağlam olan ayğır daim ilxını diqqətdə saxlayır. Bəs özü nə vaxt otlayır ki, belə güclü olur?

      Qoyun sürüsünün önündə, adətən, dıbır görməyə alışmışıq. Yol boyu gördüyümüz sürülərdə isə dıbır gözə dəymirdi. Qoyunlar da merenos cinsindən idi.

      Isık göl görünməz olduqdan sonra 10–15 kilometr də gedib vilayət mərkəzi olan Karakola çatırıq. Sanki Göyçə gölünü keçib Basarkeçərə gedirsən. Bizim üçün Qarağat otelində yer ayırmışdılar. Uzun yolçuluqdan sonra, deyəsən, heç kimin şəhərin axşamını seyr etməyə həvəsi qalmamışdı.

      Karakol şəhəri

      Şəhərin əhalisi 75 min nəfəri keçib. Xalq etimologiyasına görə, buraya gələn ilk türklər əllərini torpağa vuranda əllərinin (qollarının) qara olduğunu görüb buraya Qara qol adını veriblər. Bu o qədər də inandırıcı görünmür. Çünki Isık gölün güney ətrafı, bütövlükdə, qara torpaqdır. Onda gərək sahil boyundakı şəhər və kəndlərin çoxunun adında qara sözü olaydı.

      1886-cı ildə buradakı yaşayış məskəninə rus səyyahı, coğrafiyaçısı, bölgənin çar Rusiyası tərəfindən işğal olunması üçün sənədlər hazırlamış Nikolay Prjevalskinin şərəfinə Prjevalski, 1926-cı ildə Lenin adı verilmişdi. 1991-ci ildə Qırğızıstan müstəqilliyini qazanandan sonra şəhərin keçmiş Karakol adı qaytarılmışdı. Şəhərdən Çin Xalq Respublikasının sərhəddinə o qədər də uzaq deyil. Əslində, Karakol

Скачать книгу