Матурлык - Амирхан Еники

Скачать книгу

сыйфатларын Ә. Еники танылган җырчы Фәридә Кудашева иҗатын бәяләгәндә дә ачып бирә: «Билгеле ки, безнең татар халкы моң ярата. Сез аның көйләрен генә алып карагыз. Кыр чәчәгенә хуш ис күпме хас булса, безнең халык көйләренә дә моң шул- кадәр хас, табигый нәрсә. Димәк, татар кешесе җырдан иң элек моң көтә, моң ишетергә тели» («Хәтер төене»).

      Әмирхан аганың әсәрләрендәге музыкаль яңгырашның нигезләре бик тирәндә, әдипнең күңел төпкелендә ята.Ә. Еники милли хисләрнең дәвам итәчәгенә өметләнеп яши. Ул геройларын да халык вәкилләре арасыннан сайлап ала. Шундый геройларның берсе – мәшһүр композитор Салих Сәйдәшев. Ә. Еникинең җитмешенче елларда иҗат ителгән «Гөләндәм туташ хатирәсе» повестен татар музыкаль дөньясын сурәтләүнең бер үрнәге дип кабул итәргә кирәк. Билгеле, әсәр Салих Сәйдәшев тормышында ясалган беренче адымнарны күрсәтүгә генә багышлана. Әдипнең максаты – Салих Сәйдәшевнең композитор булып танылуында халык җырларының хәлиткеч ролен күрсәтү.

      «Гөләндәм туташ хатирәсе» әсәрендәге музыкаль яңгырашка Энгель Нигъмәтуллин да игътибар иткән. «Гөләндәм туташ хатирәсе» – Еники иҗат юлында яңа табыш, –дип башлый сүзен әдәбият белгече, – мәсьәлә темада яки яңа тормыш материалы сайлап алуда гына түгел. Хикмәт баш герой карашларының симфоник-полифоник яңгырашында, дөньяны мул итеп, куәтле сурәтләр аша күрүендә. «Монда нинди фәлсәфә, дип сорарсыз. Моң дип әйтсәк, дөресрәк булмасмы? Әйе, моң бар, настроение бар, яхшы музыка бар», – дип дәвам итә Э. Нигъмәтуллин.

      Әдип моң алиһәсе булган кешеләр образын гына тудырмый, фән дөньясын үстерүчеләргә дә игътибарын юнәлтә. Арада фән кешеләренең шәхси тормышын чагылдырган «Төнге тамчылар» әсәре аерылып тора. Хикәя калыбына кабат кайтып карасак, бөтенләй без уйламаган яклар ачыла. Әдипнең чорга бәясен, дөньяга карашларын чагылдырган әсәрдә чынбарлыкның яшереп бирелгән күренешләре белән очрашабыз.

      Әгәр әсәргә салынган вакыйгалар белән әдипнең шәх-си тормышын тәңгәл куйсак, бик кызыклы гына күзәтүләр ясый алабыз. Аның шәхси биографиясенә күз салсак, 1930 ел-ларда Баку (Азәрбайҗан), Маргилан шәһәрләрендә яшәп алуы мәгълүм. Нәкъ репрессия елларына туры килгән мәгълүматның иҗатта чагылуына игътибар да итмибез. Югыйсә «Төнге тамчылар» хикәясендә сурәтләнгән вакыйгаларның фактик елларына күзәтү ясасак, бөтенләй башка картина күзаллана. Әсәр 1964 елда языла. Хикәядә Хәлилне үткәне һәм бүгенгесе белән бәйле вакыйгалар, аеруча аның яшьлеге һәм фән юлыннан үсеп, зур галим булып танылуы турында сүз бара кебек. Шул урында автор, укучысын кызыксындыру максаты белән, каһарманының шәхси тормышын да сурәтли башлый. Көтмәгәндә Ленинградтан кунакка кайткан Хәлилнең беренче мәхәббәте Ләйлә геройның уйларын чуалтып җибәрә. Яшьлек, эчкерсезлек янында Ә. Еникидә һәрвакыт мәкер бирелә. Монда да Хәлилнең язмышын үзгәрткән комсомол кыз Мәрвәр килеп керә.

      «Мәрвәр белән бергә аның егерме биш ел гомере узып та китте… Мәрвәр күптән инде бик тырыш, бик уңган хозяйкага әверелде,

Скачать книгу