LITMIR.BIZ

      Manaplık genelde babadan oğula geçerdi. Ancak bazı yörelerde, özellikle Kırgızların Rus hakimiyetine girmesiyle birlikte, manaplık makamına gelecek kimseler için halkın oyuna başvurulurdu101. Bu gibi durumlarda uruu içinde manaplık için birkaç aday ortaya çıkabilirdi. Bu adaylar arasında daha önce manap olan ve aristokrat bir aileye mensup bulunan kimse seçilirse, diğer adaylar üzerinde nüfuzunu kullanabilir ve hatta bu nüfuz bazen onların mallarının talan edilmesine ve uruularını terk etmesine kadar gidebilirdi. Manaplık için bazen bir kişi de aday olabilirdi. Nitekim XIX. yüzyılın ortalarında Cumgal’daki Sayaklar arasında yapılan bir manaplık seçimine tek aday olarak katılan Mırzabek adlı şahıs, o bölgenin manap’ı olmuştu. Ayrıca Sayak manapları arasında Medet adlı itibarlı birinin, Hokand Hanlığı tarafından “datka” unvanını aldığı ve bundan sonra Kuzeydeki Kırgız uruuları arasında en itibarlı kimselerden biri olduğu bilinmektedir. Bölge başçısı durumunda olan datka, Hokand Hanlığı tarafından sadece Güney Kırgızların yöneticilerine verilen bir unvandı. Datka, hemen hemen manap ile aynı dereceye sahip olan ve bölge başçısı anlamına gelen bir makamdı.

      Manap olan kimse, genelde bir veya birkaç çocuğa sahip olduğu için, manaplık bir başka kimsenin üzerine pek geçmezdi. Bunun en önemli sebebi, manapların genelde çok evli olması ve bunun sonucunda bir hanımdan değil, birkaç hanımdan çocuk sahibi olmalarıydı. Bu gibi durumlarda, manapın ilk eşi olan ve “baybiçe”102 adıyla bilinen hanımın en büyük çocuğu manaplık makamına gelirdi. Bunun yerleşmiş bir gelenek olduğunu belirtmek lazımdır. Manapın “tokol” adıyla bilinen ikinci veya üçüncü hanımlarının çocukları, baybiçenin çocukları kadar sevilmeleri, sayılmaları ve baba mirasından mallarını almalarına rağmen, ilk hanımın çocukları gibi yönetici olma hakkına sahip değillerdi. Bir başka ifadeyle Kırgızlar arasında “Tokoldun baldarı” (Tokol’un çocukları) olanlar, yönetimde ikinci sırada yer alırlardı. Ancak bazı durumlarda buna itiraz eden tokol çocukları çıkabilirdi. Bu durumda onlar, uruu içinde kendilerine yakın olan küçük gruplar veya kendi urukuyla birlikte asıl uruudan ayrılabilirlerdi. Ancak manaplık için kardeş kavgasına pek girmezlerdi. Manapın vefatı durumunda ise yerine hangi oğlunun geleceği konusu daha önceden aile içinde belirlenmiş olur ve durum ona göre düzenlenirdi.

      Manaplardan başka “aksakal” (ak sakallı yaşlı) adıyla bilinen diğer bir yönetici sınıfı mevcuttu103. Narın’daki Sayaklarda olduğu gibi, aksakallara büyük saygı gösterilirdi. Bu saygının ve güvenin ifadesi olarak onlara “Ayıl aksakaldarı” (Köy aksakallıları) veya “Sakalduular” (Saygılı yaşlılar) diye de hitap edilirdi. Bu bakımdan halk arasında “Karının kebin kapka sal” (yaşlı sözünü dinle) deyimi yaygın olarak kullanılmaktadır. Sadece sıradan kişiler değil, idareci manaplar ile biyler dahi, sakalduulara danışarak iş yapar ve onların sözlerine göre karar alırlardı. Genelde aksakal kişiler, sıradan veya halk arasından çıkarlardı. Bir başka ifadeyle aksakallar, halkın içinden liyakatı, bilgisi, ileri görüşlülüğü ve birikimi ile ön plana çıkan kimselerdi. Aksakallar, uruu veya halkın meselesi ortaya çıktığında, gerek manaplarla gerekse kendi aralarında meselenin çözümüne yardımcı olacak kararlar alırlardı.

      “Baatır” (kahraman) unvanı ile bilinen kişilerin de uruu idaresinde büyük rol oynadıkları bilinmektedir. Sayaklar arasında baatır yerine bazen “er ciğit”, “er azamat” “er uul” ve ”coo çabar” adları da kullanılırdı. Bu adların hepsi erlik eden, kahramanlığı ile tanınan, düşmanı yok eden ve halkı düşmandan koruyan anlamına gelirdi. Hatta baatırlar, özelliklerine ve yeteneklerine göre “adamdın şeri”; “karakök baatır” veya “kökcal baatır”; “ilekor baatır”; “eerçime baatır”, “ceke baatır” ve “opsuz baatır” olarak altıya ayrılıyordu104. Bunların arasından adamdın şeri olarak nitelendirilen baatır, alp, kahraman ve cesur özelliklere

Скачать книгу