Keçən günlərin dastanı - Nizami Cəfərov Xatirə ədəbiyyatı

Скачать книгу

üçün bu dəqiqə imtahan vərəqəsində hansı qiymətin yazıldığını bilməkdən əhəmiyyətli heç nə yox idi.

      – Neçə almışam?

      – Yox, əvvəl de görüm yaxınlıqdakı bazardan bizə bir qarpız, iki kilo üzüm ala bilərsənmi?

      …Mən nə hayda, bu nə hayda?.. Neçə gündü yayın bu cırhacırında boğazımdan su da keçmir. Nə qarpız, nə üzüm?

      – Siz allah, əvvəl imtahan vərəqəsini verin…

      Halımı bilib, daha israr eləmədi. Dodağının altında:

      – “Əla” alıbsan, – deyib vərəqəni mənə uzatdı. Alıb baxdım… Hələ yaşamağa dəyərdi!.. Handan-hana laborantın səsini eşitdim:

      – Hə, nə oldu? Gedirsən?

      Onun cibindən çıxarıb mənə vermək istədiyi pula baxmadan qapıya yönəldim. Dediklərini alıb gətirdim. Yenə pul vermək istədi. Almadım…

      İkinci, üçüncü və dördüncü imtahanlara girəndə artıq əvvəlki həyəjan yox idi.

      İkinci imtahan ədəbiyyatdan şifahi idi. Bilet çəkib hazırlaşırdım ki, imtahan komissiyasının sədri içəri girib salamlaşdıqdan sonra əlindəki kağıza baxıb “Nizami Cəfərov kimdir?” deyə soruşdu. Ayağa qalxdım.

      – Yaxşı yazı yazmışdın. Hamımız oxuduq… İndi vəziyyət necədi?

      – Sağ olun, yaxşıdı.

      – Haralısan?

      – Qazaxlı.

      Bizdən imtahan götürən müəllimlərə baxıb gülümsündü.

      – İmtahan verəcəyin müəllimlər də Qazaxlıdı… – deyib getdi. Sonra bildim ki, komissiya sədri görkəmli türkoloq Fərhad Zeynalov imiş.

      … Qazaxlı müəllimlər mənə o qədər tələbkar yanaşdılar ki, “əla”dan sonra “yaxşı” ilə razılaşmalı oldum. Sonrakı imtahanlardan da “yaxşı” aldım.

      Təəccüblənirdim ki, əgər bütün suallara doğru cavab verirəmsə, niyə “əla” yazmırlar?.. Sən demə, müəllimlər “yaxşı” yazırıq deyib mənim münasibətimi gözləyəndə etiraz etməli, komissiya sədrinin gəlməsini tələb eləməliyəmmiş… Universitet müəllimlərini ömründə birinci dəfə görən, onların hər birinə dahi kimi baxan kənd uşağı bunu hardan biləydi?..

      “Əla”nın altında yazılmış “yaxşı”lara o qədər də fikir vermirdim, hərdən imtahan vərəqəsini açıb “əla”ya və qarşısındakı imzaya baxır, onun hansı böyük dilçi, yaxud ədəbiyyatçı alim tərəfindən atıldığı barədə düşünürdüm. Hər dəfə də belə xəyal edirdim ki, məndən imtahan götürən bütün dahilər içərisində o, yəqin, ən böyük dahidir. Sonralar öyrəndim ki, bu imza hələ heç doktorluq dissertasiyasını belə müdafiə etməmiş, təvazökar (lakin olduqca istedadlı, hamının hörmətlə yanaşdığı) bir dilçiyə – Samət Əlizadəyə məxsusdur. Bir neçə il sonra o, bizə Azərbaycan dilinin tarixi qrammatikasından dərs dedi. Tənəffüslərin birində ona yaxınlaşıb, gec də olsa, təşəkkür elədim. Gülümsündü… “Yadımdadır” – dedi, – yazını əvvəl mən oxudum, “dörd” yazmağa əlim gəlmədi, xahiş elədim ki, komissiya sədri də baxsın… Üç-dörd müəllimə də oxutduq, “əla” yazdıq… Ancaq mən imzaladım”.

      Əgər mən yaxınlaşıb təşəkkür etməsəydim, yada salmasaydım, yəqin ki, Samət müəllim detalına qədər yadında saxladığı bu hadisəni heç zaman nəinki mənə, bəlkə də, heç kimə danışmayacaqdı. Və doktorluq dissertasiyasını təxminən mənimlə eyni vaxtda müdafiə edib eyni vaxtda professor adı alan bu böyük alim-şəxsiyyət, heç bir təzyiq olmadığı halda, tanımadığı birisinin işinin düzgün qiymətləndirilməsi üçün cəhd etməsəydi, boz bir “yaxşı” ilə kifayətlənsəydi, mən Universitetə daxil ola bilməyəcəkdim…

      * * *

      Kənddə məni pis qarşılamadılar… Ən yaxşı anam qarşıladı. Dünyanın ən böyük dilçisi, ədəbiyyatşünası, tarixçisi (və ictimai xadimi!) saydığım, on yaşımda itirdiyim atamı əvəz etməyə çalışan (və əvəz edən!) anam… Kim gəldisə, süfrə açdı… Bir də onda gördüm ki, imtahan verən, Universitetə qəbul olan mən yox anam imiş. Məndən çox onu təbrik edirdilər…

      Bakıda mənim üçün adət etmədiyim, adət edə biləcəyimi də güman etmədiyim bir həyat başladı. Yaxşı ki, məndən altı yaş böyük bir dayım var imiş… Vaqif dayı… Bir il onunla kirayədə qaldım, bir ildən sonra güc-bəla ilə Universitetin yataqxanasında yer ala bildim…Ümumiyyətlə, yataqxanada yer almaq əzabı hər il takrarlanırdı. İmtahanları kifayət qədər uğurla verib kəndə qayıtdıqdan bir az sonra daha çox onu düşünürdüm ki, yataqxanada yer ala biləcəm ya yox?.. Çünki orderi birillik verirdilər…

      Elə tələbələr vardı ki, hətta kənddən gəlsələr belə, məişət işlərini, görürdüm ki, çox münasib bir şəkildə qaydaya salır, özlərini xeyli rahat hiss edirlər. Əlbəttə, burada maddi imkan da az rol oynamırdı, ancaq o qədər imkanı olmayanlar içərisində də məişət bacarığı olanlar vardı ki, özlərinə bir gün ağlayırdılar. Mənimsə Universitetdən kənar həyatım, demək olar ki, yox idi… Məişət qayğılarını bir təhər yola verir, bu barədə heç düşünməməyə çalışırdım.

      … Aclıq da olurdu, müxtəlif xarakterli maddi, ya mənəvi gərginlik də… Ancaq oxuduğumuz romanlardan da bilirdik ki, bütün bunlar keçicidir, mübarizə aparmaq, həyatda layiq olduğun yeri tutmaq lazımdır.

      … Elə ilk günlərdən adını eşidib özünü görmədiyimiz çox görkəmli müəllim-professorlardan dərs almağa başladıq: Abbas Zamanov, Mir Cəlal, Vaqif Vəliyev, Ağamusa Axundov… Böyük yazıçı, ədəbiyyatşünas Mir Cəlalı, təbii ki, daha yaxşı tanıyırdıq, bədii əsərlərinin çoxunu, elmi əsərlərinin isə bir hissəsini oxumuşdum. “Bir gənjin manifesti”ni bilməyən yox idi… Mir Cəlal müəllim ahıllaşmışdı, bir cümləni demək üçün xeyli fikirləşir, ancaq elə cümlə deyirdi ki, saatlarla fikirləşib o səviyyədə demək çətin idi. Ədəbiyyatşünaslığın ən mürəkkəb məsələlərindən elə sadə bir dildə danışırdı ki, “modern terminologiya”nın əsiri olmağa hazırlaşan bizlər tərəddüd içərisində qalırdıq.

      Auditoriyada asta addımlarla o başa-bu başa gəzinir, mühazirə deyir, hərdən də tələbələrdən birinin qolundan tutub adını soruşur, suallar verirdi. Bir dəfə mənə yaxınlaşdı, ayağa durdum, sual elədi ki, “müsbət qəhrəman nədir?” Cavab verdim ki, “həyatdakı müsbət insanların bədii ədəbiyyatdakı obrazına müsbət qəhrəman deyilir”. Məmnunluqla gülümsəyib “bə müsbət insan nədi?” deyə soruşdu. Bir az fikirləşib dedim ki, “Mir Cəlal müəllim, onu bilmirəm”… Sonuncu sualı bir-iki nəfərə də verdi, ancaq cavab ala bilmədi. Auditoriyanın qarşısına keçib əlini belinə qoydu, ahəstə səslə “cəmiyyəti irəli aparan, ictimai tərəqqiyə xidmət edən insana müsbət insan deyilir” – dedi.

      Tələbələrə kurs işi mövzuları paylamışdı – hər dərsin birinci, ya ikinci hissəsində bir-iki nəfəri qaldırıb soruşurdu ki, “sənin əsərinin mövzusu nədi?” Hamının üzündə təbəssüm əmələ

Скачать книгу