Mənim mübarizəm - 8 - Seymur Baycan Mənim Mübarizəm

Скачать книгу

çatışmayan cəhətlərdən biri əsərlərdə koloritin olduqca az olmasıdır. Azərbaycan ədəbiyyatında koloritli əsərlər çox azdır. Koloritli əsərləri barmaqla saya bilərik. Süni mövzular, saxta təsvirlər, quru dialoqlar, obrazların, qəhramanların əsaslandırılmamış ovqat, ruh dəyişkənliyi, psevdolirika Azərbaycan ədəbiyyatında çoxluq təşkil edir. İsi Məlikzadənin povestləri, hekayələri məhz kolorit cəhətdən digər yerli əsərlərdən seçildiyinə görə hər şeydən əvvəl bir oxucu olaraq mənim üçün ayrıca yerdə dayanır. Fikirimcə Azərbaycan ədəbiyyatında ən koloritli əsər Süleyman Rəhimovun “Saçlı” romanıdır. “Saçlı” başdan-başa koloritdi. Ümumiyyətlə, “Saçlı” romanı mənə görə ən yaxşı Azərbaycan romanıdır. Təssüf ki, bu əsər çox kölgədə qalıb. Həqiqi qiymətini almayıb. “Saçlı”nı çox az adam oxuyub. İndi isə əsər heyif ki, tamam yaddan çıxmaqdadır. Nəşriyyatlardan birinin haqsız olaraq unudulan bu əsəri yenidən nəşr etməsi çox gözəl olardı. “Saçlı” əsərinin yenidən nəşr olunması həm Allaha xoş gedər , həm də onun bəndələrinə.

      “Dumanlı Təbriz” kolorit baxımından Azərbaycan ədəbiyyatında nadir rast gəlinən əsərlərdən biridi. Əsərdə koloritli təsvirlər, canlı, düzlu, şirəli söhbətlər çoxdur. Gəlin, belə təsvirlərdən biri ilə tanış olaq:

      “Tağıyev həqiqi inqilabçı deyildi. Çətin günlərdə daima gizlənər və qərargaha dolanmazdı. Ara sakit olan kimi ağ atını minərək silahlı surətdə şəhərə çıxardı. Təbrizlilər daima şəhərdə sakitlik bərpa olunduğunu Tağıyevin atlı gəz-məsindən bilirdi. Təbriz dükançısı bir-birinə rast gələrkən, dadaş nə var, nə yox – deyə soruşduqda, o birisi :

      – Tağıyev gəzir, qorxmalı bir şey yoxdur!– deyə cavab verərdi” .

      Bəh-bəh-bəh… Ədəbiyyat xiridarlarının “Dumanlı Təbriz” də bəh-bəh-bəh-lə qiymətləndirib, babat bədii həzz ala biləcəkləri belə təsvirlər kifayət qədərdir. Əlim qaşınır, gəlin əsərin “Qarətlər” fəslindən daha bir koloritli səhnə ilə tanış olaq:

      “Mən əlimdə bomba olduğu halda durub qarətçilərə baxırdım. Evlərdən çıxan şeyləri görməklə maraqlanırdım. Müctəhidin evindən qəribə şeylər çıxarırdılar. Bu qarətə küçə camaatı, xüsusən qadınlar da qoşulmuşdu. Böyük bir xalçanı dörd adam tutmuşdu. Bunlar xalçanın üstündə dalaşırdılar. Nəhayət, birisi o birilərini xəncərlə yaralayıb xalçanı apardı. Yaralılar yenə də içəri qayıtdı. Əlinə bir şey düşən tez gedir, lazımi yerə qoyur, yenə qayıdırdı. Uşaq beşiyi də aparan vardı. Uşağı beşikdən evdə açmaq mümkün olmadığından beşiyi uşaqla bərabər çıxarmışdılar. Qapıda uşağı açıb yerə saldılar, beşiyi apardılar. 12-13 yaşında uşaqlar belə yastıq, balış daşıyırdılar. Yağ, bal, qovurma küpələrini barmaqlayıb yeyə-yeyə bayıra çıxarırdılar. İçəridən çox böyük gurultu gəlirdi. Ara-sıra tapança da açılırdı. Bu gurultu qiymətli şeylərin üstündə qalxırdı. Bahalı şeyləri hər kəs bir-birindən qapmaq istəyirdi. Evdən şey çıxaranların bir çoxunun ağzı-burnu əzilmiş, gözlərinin altı göyərmişdi. Bir çoxları da boş çıxırdı. Bunlar qiymətli paltarları əyinlərinə geyinib bayıra çıxanlardı, çünki bir çoxları içəri girməyib, yalnız qapını kəsdirmişdi. Aciz adamların götürdükləri şeyləri əllərindən alıb mənim-səyirdilər. İşəridən tar, kamança, dəf və sair musiqi alətləri çıxaranlara da təsadüf olunurdu….

      İçəridən üzü ağ örtüklü bir qadınla bir kişi vuruşa-vuruşa bayıra çıxdı. Bu vuruşmanın nə üstündə getdiyi məlum deyildi. Qadın örtülü olsa da, kişinin vurduğu yumruqların cavabını verirdi. Axırda qadın kişinin əl çəkmədiyini görüb üzündəki örtüyü və başındakı çarşabı atdı. Kişini o ki lazımdır döydü və özündən əl çəkməyə məcbur etdi. Qadının belində böyük bir tirmə şal vardı. Qadın içəridə bu tirməni belinə sarıyıb çıxdıqda bu kişi tirməni onun əlindən almaq istəyirmiş. Qadın üzü çil, burnu yekə, boynu qısıq, özü də kök və yumruca bir qadın idi. Bunun qəribə sifətlərindən birisi də bir əlinin xınalı, digər əlinin isə xınasız olması idi… ”

      Həqiqətən gözəldir, təsvirdən kolorit fışkırır. Könül daha bir koloritli təsviri yazıda tirajlamaq istərdi, amma mənim üçün nə qədər çətin olsa da burda dayanmalıyam. Çünki əsərdəki bütün koloritli təsvirləri, canlı, duzlu, şirəli söhbətləri burda tirajlasam, onda gərək əsərin hardasa onda birinin üzün gərək yazıya köçürəm.

      “Dumanlı Təbriz” də bir xeyli səhnələr, təsvirlər adama “Min bir gecə” nağılların xatırladır. Təbiri caizsə, fikrimi belə ifadə edərdim; Ordubadi böyük istedada və geniş diapazona malik əsl şərq yazıçısı, “Dumanlı Təbriz” isə əsl şərq romanıdır. Ümumiyyətlə, bu Ordubadi nəsə tamam başqa tipdi, heç bir başqa Azərbaycan yazıçısına bənzərliyi yoxdu. Bu adamın təsvirlərinə baxın və qərarı özünüz verin:

      Birdən dəhlizdə səs-küy qopdu. Bir nəfər farsla mehmanxana xidmətçisi savaşırdı. Sonradan məlum oldu ki, fars Ələmdar hakimi İqbal Nizamdır. O, sərxoş olaraq əxlaqsız qadınların haqq-hesabını verməkdən boyun qaçırmış və əlavə olaraq bilməyərəkdən üz dəsmalını şalvarı ilə bərabər əyninə geymişdir. Xidmətçi üz dəsmalını onun şalvarından çıxarıb təhqir etdiyi üçün hakim acıqlanmışdır…

* * *

      Qılınclar və boş butulkalar kəsməyə və əzməyə baş arayırdı…

* * *

      Konsulxanaya yaxın küçələrdə gediş-gəliş qeyri-adi bir şəkil almışdı. Burada çar bayraqları satmaq üçün kiçik bir dükan da açılmışdı. Bayraq almaq istəyənlər növbəyə durmuşdular. (Konkret aktual təsvirdir! S. B)

* * *

      Mömin və müsəlman çar casuslarına hər addımbaşı rast gələ bilərsən. Hazırda başlarında furajka, əynində kostyum və yaxalıq gördüyün bu adamların hamısı iyirmi gün əvval əba və don geyən, saqqalını rəngləyən, barmağında əqiq üzük, təsbeh olan tacirlərdir. Bir neçə gündən sonra ingilislər gəlsə, başlarına ingilis qalpağı taxıb, ağızlarına trubka almağa hazırdılar. (Öz aramızdı, bu da çox aktual, günümüzlə səsləşən təsvirdir! S.B )

* * *

      Biz bu gün çaydan sonra şəhəri seyr etməyi Hacı xandan rica etdik. O, Süleyman adlı bir xidmətçini bizə qoşdu. Qapıda, əllərində və yanlarında quzu, cücə, toyuq, yağ, qatıq, yumurta, meyvə və sair şeylər olan bir çox kəndlinin durduğunu gördüm.

      – Bunlar kimdir? – nökərdən soruşdum.

      – Bunlar Hacı xanın rəiyyətlərdir, xanın əziz qonağı olduğunu eşitdikləri üçün hədiyyə gətirmişlər. Bunların çoxu xanın satdığı kəndin rəiyyətlərindəndir. Onlar yenə də Hacı xanı öz ağaları bilir, həmişə də öz dərdlərini Hacı xana ərz edirlər.

* * *

      …. Çar əsgərlərinin adi söyüşləri, küçədən keçənlərlə özəşməsi, qadın görürkən “bacı, sənin ərin var ?” deməsi, dükançıdan mal alıb pulunu verməməsi, pomidoru tabaqdan götürüb baqqalın üzünə vuraraq gülməsi adi bir hal yerinə gəlmişdi. Biz qoca bir baqqalın dükanı qabağında durub qaymağa baxırdıq, bu halda bir köpək başını qatığa uzadıb yalamaq istədi. Baqqal

Скачать книгу