Сайланма әсәрләр. 2 том. Публицистик язмалар һәм мәкаләләр - Адлер Тимергалин

Скачать книгу

эволюцион үзгәрешне Исхакый инкыйразга тиңләр иде микән? Тиңләмәс иде дип уйлыйм, чөнки эволюцион үсеш тәрәккыятнең үзе инде.

      Хәзерге вакытта адәми зат дигән биологик төргә тышкы мохитнең турыдан-туры йогынтысы сизелми диярлек. Бу йогынты киләчәктә тагы да зәгыйфьләнер дип көтәргә кирәк. Шул ук вакытта кешегә, аның биологиясенә иҗтимагый шартларның тәэсире көчәя булыр. Әлбәттә, бу тәэсирне дә тышкы тәэсир дип карарга мөмкин шикелле, әмма иҗтимагый шартлар үзләре үк кешегә бәйле булганга, без аны тышкы тәэсир исәбенә кертмәү яклы. Киләчәк заман кешесе нинди булыр? Аның кыяфәте, анатомиясе үзгәрерме? Кайбер футурологлар киләчәк заман кешесен гадәттән тыш зур һәм пеләш башлы итеп күз алдына китерәләр, күренекле фантаст һәм биолог Г.Уэллсның бер романында киләчәк заман баласы әзмәвердәй баһадир гәүдәле итеп сурәтләнә. Хәер, «Вакыт машинасы» дигән әсәрендә ул аларны кечкенә гәүдәле итеп күрсәтә. Ихтимал, киләчәк заман кешесенә әзмәвер гәүдә һәм физик көч кирәк тә булмас.

      Кавемебез «демографик күчеш»тә сау-сәламәт калсын өчен көрәшергә кирәк. Моның шартлары Гаяз Исхакыйдан, Ризаэтдин Фәхретдиннән һәм башка милләтпәрвәрлебезнең уйлануларыннан мәгълүм. Ләкин алар арасында аеруча мөһим шарт бар, ул да булса – туфрагыңнан аерылмау.

      Горбәттән кайт, татар, Иманыңа борыл, гыйлем өйрән, башкалардан калышма, Җир-анаңны ташлама, Исхакыйлар әйткән васыятьләрне онытма…

      Милләтебезне яшәтү өчен, күренекле әдибебез һәм сәнгатькярыбыз Миргазиян Юныс күп тапкырлар тәкрарлаган «Татар Ренессансы»на иман китерергә һәм шушы идеягә хезмәт итәргә кирәк дип уйлыйм. Инкыйраз өшеткеч энтропия булса, ренессанс – шуңа каршы җан җылыткыч дару ул. Ләкин яңарышыбыз коры лозунгларга һәм «Без тарихта эзлебез!» дия-дия күкрәк төюгә генә кайтып калмасын. Әгәр саф күңел белән, бирелеп гамәл итсәң, иң гади, гап-гади эшләрең дә милләтне торгызуга, аякка бастыруга, күтәрүгә һәм данлыклауга хезмәт итәчәк. Фидакярлек кирәк!

      Бөтен рус әдәбияты Гогольнең «Шинел»еннән чыккан диләр. Бәс, шулай икән, татар әдәбиятының чишмә башы Гаяз Исхакыйның «Инкыйраз»ы дип әйтә алабыз. Хәтта әдәбиятыбызның гына да түгел. Исхакый булмаган булса, татарда театр сәнгате үсеп китәр идемени? Ф. Туктаров «Мәҗбүри бер җавап» исемле мәкаләсендә (1916) Гаяз Исхакыйны «татар әдәбиятының мөәссисе, татар театрының атасы, татар әдәби теленең мөҗәддиде, татар милләтенең горурлыгы» дип бәяли.

      Миңа кадәр шактый элек әдәбият белгече Ибраһим Нуруллин хәзрәтләре үк инде Исхакыйның «Инкыйраз»ын Гогольнең «Шинель» повестена охшаткан икән. Бу чагыштыру белән академик Миркасыйм Госманов та килешә (әсәрләрнең әһәмияте ягыннан). Яшермим, бер мизгелгә генә Ибраһим Нуруллиннан көнләп тә куйдым, ләкин үземә фикердәш табылуына куандым да.

      Милли проблемаларның куелышы ягыннан караганда, «Инкыйраз»га «Гоголь шинеле» кысанрак та әле. Программ документ буларак, ул русларның «Игорь явы турында җыр» дигән мәңгелек ядкяренә тиң. Әйе,

Скачать книгу