LITMIR.BIZ

      Za chwilę przejdziemy do dwóch kolejnych typów neuronów, dzięki którym siatkówka jest taka fascynująca. Tymczasem zapamiętajmy, że fotoreceptory, komórki dwubiegunowe i komórki zwojowe stanowią zasadniczy budulec siatkówki, a ich ułożenie mówi nam wszystko o tym, jak ostro możemy widzieć.

      Dostrzeżenie niewielkiej monety z odległości 150 metrów to oczywiście zadanie dla najlepiej widzącej części oka. Mieści się ona w samym centrum pola widzenia i znana jest jako dołek środkowy. Większość z nas wie, że widzenie peryferyjne jest znacznie słabsze od widzenia centralnego, mało kto jednak zdaje sobie sprawę z tego, jak wielka jest między nimi różnica. Obszar ostrego widzenia w przeciętnym oku obejmuje zaledwie pięć stopni kątowych, co odpowiada połowie szerokości dłoni oglądanej z odległości wyprostowanego ramienia. Wystarczy wyjść odrobinę za ten obszar i ostrość widzenia spada dramatycznie – do tego stopnia, że gdyby w polu widzenia w odległości 30–60 centymetrów na lewo lub na prawo od mojej dłoni (wciąż przy wyprostowanym ramieniu) pojawiła się dłoń badającego, to nadal patrząc prosto przed siebie, na swoją wyciągniętą rękę, miałbym problemy z policzeniem jego palców. Okuliści mają gotowe wyrażenie charakteryzujące zdolność widzenia w tym zakresie pola: mówią, że „pacjent liczy palce”. Niższy stopień na skali wad widzenia to „pacjent widzi ruchy dłoni”. Zgodnie z definicją prawną przyjętą w większości amerykańskich stanów osoba, która potrafi jedynie policzyć palce badającego, jest niewidoma. Innymi słowy, dobrze widzimy tylko pośrodku pola widzenia, a poza jego centrum jesteśmy praktycznie ślepi.

      Ciekawe, dlaczego w zasadzie nie uzmysławiamy sobie, jak słabo widzimy obrzeżami siatkówki. Być może wynika to z tego, że wodząc spojrzeniem po scenie wzrokowej, nabieramy fałszywego poczucia, iż widzimy przedmioty wyraźniej niż w rzeczywistości. Pewną rolę odgrywa tu pamięć wzrokowa, która przechowuje ostre obrazy spostrzeżonych wcześniej przedmiotów.

      Nie znaczy to jednak, że widzenie peryferyjne jest bezużyteczne. Wykorzystujemy je co najmniej na dwa sposoby. Po pierwsze, widzenie peryferyjne jest bardzo wrażliwe na wszelkie zmiany zachodzące na obrzeżach pola widzenia. Wszystko, co nagle się tam pojawia, rozbłyska albo porusza, natychmiast przykuwa naszą uwagę – i tam też natychmiast kierujemy nasze widzenie centralne.

      Drugie zastosowanie widzenia peryferyjnego to nawigacja. Kiedy się poruszamy, na obrzeżach pola widzenia przesuwają się zgrubne obrazy przedmiotów; nie rozpoznajemy szczegółów, ale widzimy zarysy: tu są drzwi, a tam kanapa; to lodówka, a to jakaś osoba. Pozwala nam to unikać zderzeń z przeszkodami i wybierać najlepszą drogę między nimi. Jak wielkie ma to znaczenie, najlepiej widać na smutnym przykładzie pacjentów dotkniętych chorobą zwaną zwyrodnieniem plamki żółtej związanym z wiekiem (w Stanach Zjednoczonych dotyka ona 15 procent białych Amerykanów, którzy kończą osiemdziesiąt lat). Choroba ta powoduje degenerację neuronów dołka środkowego – centrum ostrego widzenia w zdrowym oku – co sprawia, że cierpiący na nią pacjenci mają najzupełniej normalne widzenie peryferyjne, lecz bardzo słabe lub zgoła wyłączone widzenie centralne. To bardzo poważne upośledzenie wzroku uniemożliwia czytanie, rozpoznawanie twarzy i oglądanie telewizji, choć pacjenci mogą poruszać się samodzielnie po domu, a nawet – zachowując ostrożność – wychodzić na ulicę. Mimo że na mocy prawa amerykańskiego są to osoby niewidome z powodu upośledzenia widzenia centralnego, postronny obserwator mógłby z początku zbyt łagodnie ocenić stopień ich niepełnosprawności.