Bloedbande - Wilhelm Verwoerd

Скачать книгу

href="#fb3_img_img_74f3e39c-8175-5b7e-8013-3351bf4833c3.jpg" alt=""/>

      Pumla

      Ons gesprek oor daardie wintersdag in Orania laat haar gedagtes terugspring na haar eie herinnering aan Verwoerd se dood en ek kry weereens ’n onthutsende blik op hoe ver verwyderd ons grootwordjare van mekaar was:

      “Dit was net ná die sluipmoord. As ek reg onthou, was ons tien, elf jaar oud; jong meisies met kort rokkies, al singend en dansend in die strate van Langa. Vandag onthou ek nog net die vreugdevolle, uittartende wyse waarop ons die refrein van ’n liedjie gesing het.

      “Ndisuka tsafenda, nduke tsafende, ndisuka tsafende, nduke tsafende,” sing Pumla. “En jy maak ’n gebaar asof jy met ’n mes steek,” demonstreer sy. “Dit beteken ek sal jou soos Tsafendas steek.” Ek sal jou tsafendas.

      “Sjoe, dit is ’n treffende prentjie, Pumla,” begin ek, maar opeens is Ma en Pa voor my en ek sukkel skielik om woorde te vind. “Dankie dat jy hierdie herinnering met my gedeel het. Dis nie maklik om daardie refrein te hoor nie, maar ek moet die werklikheid daaragter verstaan,” is uiteindelik al wat ek met eerlikheid kan sê.

      Dit is die tweede keer dat ek hoor dat die naam van Tsafendas vir sommige Suid-Afrikaners ’n werkwoord geword het.

      “In ons township was Verwoerd soos ’n vloeknaam”, het Dudley Adolph, met wie ek al lang gesprekke oor sy ervarings in die apartheidstyd gehad het, vertel. “Ons het na hom as ’n hond verwys – as gevolg van Verwoerd is ons in hierdie omstandighede, as gevolg van Verwoerd … Maar jy durf nie enigiets teen hom gesê het nie omdat jy bang was vir die veiligheidspolisie. Almal het die naam geken van die man wat hom doodgemaak het. Ek onthou toe hy gesteek is. Jô! Dit was soos ’n groot partytjie, ja! Van toe af het die woord ‘tsafenda’ ’n slengwoord geword vir om iemand te steek. Jy sou sê, ‘hei, ek sal djou tsafenda, djy!’”

      Pumla het net buite Kaapstad grootgeword; Dudley in ’n gemengde township aan die Oos-Rand in vandag se Ekurhuleni. Dit was die waagmoedige proteskuns van ’n jong aspirantskilder van die Verwoerdiaanse era wat my gehelp het om beter te verstaan waarom 6 September 1966 vir so baie mede-Suid-Afrikaners van regoor die land ’n dag sou wees om te dans.

      Ek het sy kuns ontdek terwyl ek in Kaapstad vir die WVK gewerk het. Omdat die Anglikaanse St. George’s-katedraal net om die draai van my kantoor was, en omdat ek reeds tien jaar tevore polities en geestelik deur die NG Kerk ontnugter is, het hierdie katedraal my plek van aanbidding geword. ’n Dag nadat ek ’n “votive mass for reconciliation and healing” daar bygewoon het, skryf ek in my geestelike joernaal, my binneboek:

      17 November 1997

      Glenda Wildschut [’n WVK-kommissaris] kom sit onverwags langs my, links van my sit twee “African Africans”, agter my ’n familie met Indiër-gelaatstrekke. Ons bid saam om waarheid en versoening en verantwoordbaarheid voor God: ’n God – ons Vader en Moeder – van geregtigheid en liefde. Die bruin kannunik vertel van ’n priester in Frankryk wat hom om vergifnis gevra het vir alles wat Europa aan Afrika gedoen het terwyl hy ’n teken van die kruis in die kannunik se hand maak. Die kannunik nooi ons almal uit om ook ’n soortgelyke kruis in mekaar se hande te maak, maar ek kry dit nie reg nie.

      Hoekom nie? Die uitnodiging het my onverwags gevang, my algemene skugterheid, die nadraai van ’n anderse NGK-spiritualiteit, ens. Maar ek was ook bang om die vergifnis wat ek soek te goedkoop, te maklik te maak – daar is te veel waarvoor ek om vergifnis moet vra. Of is ek te trots? Dalk vertrou ek nie ’n medemens om my te vergewe nie – soos PW Botha in gister se Rapport sê: “Ek bieg net teenoor God, ek vra verskoning vir my naaste”?

      Dan stap ek terug van die trappies voor in die kerk waar ek nagmaal ontvang het en my oog val op die groot Swart Christus-skildery – met oupa Hendrik wat ’n spies in Albert Luthuli3 se sy steek.

      Opeens voel ek sterk dat daar vir my regtig te veel is om voor vergifnis te vra – die gesiglose apartheidstelsel is skielik baie naby.

      Op pad terug huis toe sien ek Rapport se onderhoud met PW Botha onder die opskrif: “Vat my hof toe!” Hy beskryf die WVK as die “Wraak en Vergelding Kommissie”, wat “Afrikaners uitmekaar dryf”. Volgens hom moet “ons Afrikaners” ophou om “aanmekaar verskoning te vra” … “ons moet ons selfrespek herwin” … “ons moet ons gelofte voor God by Bloedrivier nakom” as ’n “geroepe volk”.

      Wat ’n verbluffende kontras.

      Dis byna 20 jaar later en steeds slaan dié kontras my dronk. Tot vandag bly dit vir my buitengewoon om ’n swart mens in plaas van die tipies Westerse voorstelling van ’n “whitey in a nightie”4 aan die kruis te sien. En ek sukkel steeds om daardie Romeinse soldaat met sy skerp spies en alte bekende gesig in die oë te kyk.

      Dis ’n ontstellende skildery – ’n venster op die werklikheid van destyds én vandag; ’n werklikheid wat deur veral Verwoerd en Luthuli gesimboliseer word.

      Ronald Harrison, die skilder, het geweet sy artistieke bydrae tot die bevrydingsbeweging sou ’n reaksie by die regering ontlok, maar hy het waarskynlik die intensiteit van die veroordeling uit Christelik-nasionale Afrikanerkringe onderskat. Die Kerkbode, spreekbuis van die (wit) NG Kerk, het die Swart Christus dadelik as godslasterlik gebrandmerk. Die Burger het onmiddellik gevra dat dit verbied word en daar was geen tekort aan verontwaardigde maghebbers wat aan hierdie oproep gehoor gegee het nie. Die veiligheidspolisie kon egter nie verhoed dat die skildery landuit gesmokkel word nie5 en het die 22-jarige Harrison herhaaldelik ondervra en gemartel. Sy gesondheid het permanente skade gely.6

      Harrison was bewus van die slaggat van godslastering, maar vir hom het dit nie om ’n vergoddelikende gelykstelling van Luthuli met Jesus gegaan nie. Sy skildery wou die onmiskenbare verband tussen die lyding van swart mense en dié van Christus voorstel. Die jong anti-apartheidskilder was in opstand teen die Afrikaanse Kinderbybel se prentjie van die “liewe Jesus” met sy ligte vel waarmee ek grootgeword het.

      As ons Jesus in werklikheid as “een van ons” beskou, is dit inderdaad uiters moeilik om dié profetiese kritiek te hoor. Ook as mense soos Verwoerd en sy opvolger, JohnVorster, nie net geliefde, gerespekteerde politieke leiers was nie, maar ook lidmate van “ons kerk”, die NG volkskerk.

      Die vergelyking van die onderdrukking van swart mense met die kruisiging van Jesus verleen ’n skerpte aan Harrison se kritiek, ’n diepte wat politieke en morele veroordeling te bowe gaan. Dit is ’n radikale bevraagtekening van mense soos ek se Christelike nasionalisme, se Christenskap. Want indien die Soldaat met die Spies in die skildery inderdaad mense soos ek verteenwoordig, en indien die swart leier aan die kruis in werklikheid ’n toepaslike plaasvervanger is, dan is wat deur Verwoerd en sy volgelinge aan Luthuli en sy mense gedoen is, ook aan Christus gedoen (Matt. 25:38-40). Selfs al was ek opreg in my Nederduits-Gereformeerde, Christelik-nasionale navolging van ’n (wit) Jesus is ook ek aandadig aan die herkruisiging van die Christus vir wie ek lief is.

      Ek is toenemend oortuig dat die ontstellende profetiese uitroep van Harrison se skilderkwas rotsvaste bybelse begronding het. Maar hoekom voel dit vandag al weer soos verraad wanneer ek aan dié wekroep probeer gehoor gee? Iets in my skop teë. Ek kan nie van harte aanvaar dat Oupa ook daardie Soldaat met die Spies is nie. Dalk omdat die melk uit Oupa se hand en Pa se liefde vir sý pa dieper deur murg en been gedring het as wat ek wil toegee?

      Ek kon oupa Hendrik nooit in my ouerhuis miskyk nie. Op ’n ereplek in die sit-eetkamer pryk steeds ’n byna lewensgroot skildery van dr. HF Verwoerd. Om die draai daarvan hang daar deesdae ook die Verwoerd-familiewapen wat my pa ontwerp het. As leuse het hy sy pa se bekende politieke slagspreuk gekies: “Skep u toekoms self.” Elke beskikbare boek oor Hendrik Frensch Verwoerd staan in Pa se groot studeerkamer, op die rakke naby die groot erfstuklessenaar waarby dr. Verwoerd as eerste minister tot laatnag gewerk het.

      My pa, ’n geologieprofessor, is ’n man van min woorde. As ’n tipiese Afrikanerman van sy tyd wys hy ook nie maklik emosie nie. Maar sy diepe bewondering vir sy pa was van kleins af vir my duidelik. Hy bly

Скачать книгу