LITMIR.BIZ

Скачать книгу

weet. Hy haal ’n opgevoude vel papier uit sy sak. “Maar het jy dié gesien?” Hy vou die vel oop en sit dit op die toonbank neer, waar bier en water kolle laat deurslaan.

      Dis ’n pamflet. MASSACRE AT KASSINGA staan boaan, en nog ’n paar gillende koppe in hoofletters. Barbaric attack vang die oog in die teks, en refugee camp, en hundreds of innocent women, children and old men mown down.

      “Ag, Koos, kom nou!” bars Conradie uit. “Ja, ek het dit gesien. Dis kak. Dis Swapo-propaganda, man. Dit was g’n vlugtelingkamp nie. Daar wás vroue, maar hulle het harder baklei as die mans.”

      Jooste sê niks, want hy weet daar wás vlugtelinge ook, en druk met sy vinger op die foto in die pamflet. Hy voel nou nog draaiings in sy maag as hy daarna kyk. Daar is ’n sloot, seker vier meter breed en goed vyftien meter lank. Miskien anderhalf meter diep, of selfs twee. Vol lyke. Jesus, Kobus, het jý dit gedoen?

      “Shit,” sê Brown onwillekeurig. “Dit lyk soos daai ander plek – by Viëtnam – Kambodja. Of Auschwitz.”

      “Onthou julle nog Pretoria se stasie ná Harris se bom?” kap Conradie terug.

      “Ek’s jammer, Frans.” Jooste wink die kroegman nader en maak ’n sirkelbeweging met sy hand vir nog ’n ronde. “Ek weet dis propaganda, maar die hel alleen weet, as julle die ouens ry op ry op die rand van dié gat laat staan het, voel ek lus om te kots. Ek hoor die kapokhaantjie het gesê geen gevangenes nie.”

      “In die tjoppers terug huis toe, magtig, Koos, dis al. Daar was nie plek nie. Ons het veertig terries gevang, om te ondervra, maar daar was skaars plek in die tjoppers vir ons eie mense. Toe los ons hulle daar. Dink jy ons is barbare, Koos? Dink jy ons het die manne, masjiene of tyd gehad om so ’n gat te grawe? Of die lus? Gebruik jou kop, man. Goeie bliksem, waarvoor veg ons as julle hier by die huis twyfel? Ons ouens het ook foto’s geneem. Honderde foto’s. Dis net nooit in pamfletjies gedruk en uitgedeel nie.”

      Die nuwe drankies verlig die spanning. Jooste het die pamfletjie reeds weer opgevou en in sy sak gesteek, maar dit kan net sowel nog daar op die toonbank lê. My seun het ook foto’s geneem. Het hy ook só gepraat?

      Conradie gaan weer voort.

      “Op die hond se gat af. Weet jy, ek haat dit om dit te sê, want hulle’s lekker wintie, baie van hulle, maar ek haal my hoed af vir daai bloujobs. Hulle’t ons bas gered. Daar’s ’n helse lot wat die generaals ons nie vertel het nie. Hoe goed ’n ZPU-2 grondlangs skiet. Krink daai vier lope af grond toe, en manne gaan lê baie, baie plat, bely al hul sondes, en hoop die 14,5 mils mis hulle.

      “En wat van die vierhonderd Kubane met hul tenks, T-34’s, vier van hulle, en wie weet hoeveel gepantserde troepedraers en lugafweerkanonne net vyftien kilometer suid. Toe húlle die pad vat, was ons in die kak. Daar was net ’n raps meer as twintig outjies met teentenkmyne en RPG-7’s om hulle te keer. Met tien – tel hulle – tien RPG-7-plofkoppe. Vir hulle koop ek enige dag van die week ’n bier.

      “Toe daai twee Mirages. Engele, sê ek, absolute engele, daai vlamgatte. Eers al hul ammo oor Fidel se manne uitgesproei. Toe gaan sê hulle nog ’n paar keer ‘Boe!’ en die Kubane hol die veld in. Sommer baie tyd gekoop. En natuurlik die tjopper-ouens wat almal daar uitgehaal het. Goeie ouens.”

      “En Kobus, Frans, my seun? Weet jy hoe’t hy …?”

      Dis ’n rukkie stil, toe word Jooste weer bewus van Conradie se stem: “Daar was ’n soldaat, sê hulle, Koos, ’n vrou, so half onder ’n lorrie, wat ’n hele uur, twee uur, gemaak het of sy dood is. Soldaat, Koos, g’n vlugteling nie, hoor jy my? Uniform en alles. Ure lank, kan jy glo? Mense het om haar gestap, rondgestaan, sigarette gerook, en nie een het gesien sy haal nog asem nie. Niemand nie.

      “Meeste troepies was al weg om in die tjoppers te klim, toe rol sy om en trek met haar AK-47 los. Tref vir Kobus, en nog twee ouens skrams. Hele magasyn leeg. Was besig om die tweede een in te stamp toe hulle haar vodde skiet.

      “Kobus is nie dáár dood nie, Koos. Eers later, in die hospitaal. Nou kan hulle sê ons het net drie by Cassinga verloor.”

      Die gedagtes maal deur Jooste se kop. Hy’t die meeste van wat Conradie vertel het, ook by ander mense gehoor, maar Conradie was self daar. Dit maak ’n verskil. Jy kry ’n gevoel, nie net dooie syfers en statistieke nie. Dis nie pyle op ’n bord nie, maar mense in wie se lywe koeëls vasgeslaan het, en wie se bloed in die stof geklont het. Dis lewende geskiedenis wat vertel word oor iets waarin hy ’n belang het, en waarvan hy ook deel was, al is dit met ’n ompad.

      Hy, Jacobus Johannes Jooste, het gehelp om die syfers en statistiek op papier neer te sit. Ons raam daar is soveel SWAPO’s in Angola. Ons ontledings wys soveel groepe van soveel sterk gaan in soveel maande oor die grens sypel en soveel ongevalle veroorsaak. Soveel landmyne gaan geplant word. Soveel boere gaan aan stukkies geblaas word. By Oubos het die manne met aandag na die Generaal se syfers geluister, en toe besluit. Met ander syfers was daar dalk ’n ander besluit. Dis nie so erg nie. Ons kan dit maar los. Kom ons bly suid van die kaplyn, slaan die terries op ons eie grond.

      Dan het Kobus miskien vir Karlientjie huis toe gebring.

      Is alles die moeite werd? Sou hy, as hy geweet het wat hy nou weet, daardie dag in die koelte van die Polley’s-arkade ingestap het vir sy afspraak? Hy kan eienaardig genoeg nie meer onthou waar hy die eerste keer gehoor het die veiligheidsouens soek mense nie. Praatjies in die aanklagkantoor, dalk, of voor in die vangwa op patrollie, of miskien ’n stuk papier wat op die kennisgewingbord gefladder het. Eers het dit geen indruk gemaak nie, maar tog ’n saadjie geplant wat hy later opgevolg het.

      Met ’n konstabel se salaris, het hy baie gou besef, moet jy vir bababedjies en selfs luiers skuld maak.

      Hanna het met die eerste baba ’n miskraam gehad, ’n aaklige tyd, diep weggesluit. Tog was geld vir doktersbesoeke en hospitaalrekenings toe reeds ’n faktor. Met Kobus was daar nie probleme nie, net meer rekenings. Wachthuis se kerwe was beter as die polisie s’n. Dis ’n kleiner opset, ’n man word dalk gouer bevorder. Dit klink baie opwinderder as huismoles en klagtes oor doefie-doef-musiek.

      Jooste het briewe geskryf. Hy het gebel om op te volg, maar niemand kon iets sê nie. Hy’t eendag selfs geld op ’n telegram geblaas om te wys hoe gretig hy is. Hy’t al moed verloor, toe klop iemand net voor aandete aan die deur, so ’n doodgewone vaal ou mannetjie, kon vir waterwese gewerk het, of die poskantoor, alles wat ’n spioen in jou verbeelding nie is nie, met ’n vorm wat hy moes invul.

      Jooste se vingers het later om die balpuntpen gekramp soos hy sy motivering skryf terwyl die mannetjie met sy tassie op sy knieë in die karig gemeubileerde vertrekkie rondkyk, die bredie ruik en maak of hy nie na Hanna se bene en melkboesems staar nie.

      Iets het hom gewaarsku om weg te bly van Liefde vir sy Land, en hoe gretig hy is om die Euwels van Kommunisme te bestry, en watter Ideale hy wil beskerm. Hy het, skots en skeef, eerder gepraat van sy kind, en die soort wêreld waarin hy dié wil grootmaak. Hy’t gesê hy weet dit sal moeilik wees, want daar’s te veel van hulle, en hulle glo ook in ’n wêreld, ’n heel ander een, waarin hulle húl kinders wil grootmaak. Miskien sal ons nie vir ewig kan uithou nie, maar dis die moeite werd om te probeer. As ons dit nie met getalle kan doen nie, moet dit met beter organisasie, toerusting en motivering wees. Ons moet net onthou hulle is nie almal ape nie. En ook: dis nie een groot vyand nie, maar duisende verskillendes, miskien miljoene.

      Toe hy die eerste keer in sy kerkpak met die droogskoonmaakstank deur die blinknuwe Wachthuis se breë, goed verligte gange stap om voor die keurpaneel te verskyn, was dit soos ’n ander wêreld waarvan hy sonder enige twyfel deel wou wees. Hy onthou min van die drie gesigte wat vrae oor sy politiek, sy godsdiens, sy skooljare, sy familie, sy finansies, die koerante wat hy lees, soos masjiengeweervuur op hom laat reën het tot sy kop gedraai en sy tong geknoop het. En hoekom het hy ná sy loting eerder polisie-opleiding as die leër gekies?

      “Die weermag leer jou niks wat jou later gaan help nie, en base word suur oor die kampe. Jy’s op die ou einde drie maande van die werk af weg, maar hulle moet jou betaal. Die polisie lei jou op vir wat dalk ’n loopbaan kan word.”

Скачать книгу