Чиҥ туруктаах оҕону иитии - Кулан хан

Скачать книгу

эрэ буолбакка ис турукпутунан иитэрбитин өйдүөх тустаахпыт. Ол иһин хас биирдии төрөппүт кэлэр кэскил туһугар, бастатан туран, бэйэтэ ыраас куттаах, бөҕө туруктаах буоларыгар улахан болҕомтотун ууруохтаах, ол туһугар сыралаһан туран үлэлиэхтээх.

      Эр киһи кэнчээри ыччатын иннигэр эппиэтинэһэ

      Уол оҕо, эр киһи чөл-чэгиэн ыччаттанарын туһугар тугу өйдүөхтээҕин, олоҕор сорук оҥостон тутуһуохтааҕын туһунан кэпсэтиэххэ.

      Бастатан туран, уол оҕону сөпкө иитии, кини дьиҥнээх эр киһилии тыыннаах буоларын ситиһии төрөппүттэртэн тутулуктааҕын бары диэн бэркэ билэбит. Атаахтык иитиллибит эбэтэр олус баттанан эр киһилии кута-сүрэ тостон хаалбыт оҕо кэлин улаатан баран дьиҥ бэйэтин булунара ыарахан. Кытайдарга «уол оҕону атаахтатыах кэриэтэ өлөрбүт көнө» диэн өс хоһооно баар дииллэр. Бу саха киһитин кулгааҕар бэрт олуонатык иһиллэр өйдөбүл, ис-иһигэр киирдэххэ, уол оҕо, эр киһи айылҕатын оҥоһуутун олус дириҥник арыйан көрдөрөр.

      Оттон төрөппүтүттэн олус баттанан улааппыт уол оҕо тус бэйэтигэр ордук кырыктаах эбэтэр дьоҥҥо олус ирдэбиллээх, эр дьону аанньа ахтыбат дьахтар ииппит уола эр киһитэ симэлийэн, уйаҕас, кэбирэх айылҕалаах буола улаатар. Билигин олус «күүһүрэн» эр киһи курдук, онно эбии сүрэҕэ сабыылаах дьахталлар ииппит уолаттара тостон, дьиҥ айылҕаларыттан тэйэн кыыллара мөлтүүрүн, ол түмүгэр бэйэлэрин кыһалҕаларыгар куруук атын дьону буруйдуур, мөҕүттэ сылдьар, буоларга-буолбакка барытыгар аахса сылдьар буола улааталларын бары истэн-көрөн билэ сылдьабыт.

      Итиннэ биири өйдүөх тустаахпыт – эр киһи ис күүһэ дьахтар киэниттэн букатын атын оҥоһуулаах. Дьахтар айылҕаттан тулуурдаах, кэтэһэр, ылынар күүһэ ураты дириҥ, оттон эр киһи хатан, туруору күүстээх буолан, омос көрдөххө кута-сүрэ күүстээх буолан баран, тостумтуо. Ордук кини дьахтар хараҥа күүһүн уйар күүһэ мөлтөх. Төһө баҕарар ыарахан үлэни, охсуһууну, киирсиини кыайар кыахтаах буолан баран, ордук дьахтар мөхтөҕүнэ-эттэҕинэ эбэтэр ытаатаҕына-соҥоотоҕуна улаханнык ыарырҕатар. Ону тэҥэ билигин эр киһи тыһыынчанан сыллар устата олоро үөрэммит эйгэтиттэн тэйэн дьахтар эйгэтигэр олорорго күһэллэр, ол киниттэн букатын атын күүһү, тулууру эрэйэр.

      Үтүмэн кэм устата эр киһи айылҕаны кытта алтыһан, дьиэҕэ-уокка хонор хоноһо курдук сылдьыбыт эбит буоллаҕына, билигин букатын атын эйгэлээх олоххо үктэннэ. Онно кини айылҕаттан бэриллибит күүһэ, өбүгэттэн кэлэр кыаҕа букатын кэмчи.

      Аҕа ону өйдөөн, уолун хайаан да айылҕаҕа сыһыарыахтаах, хара үлэни кыайар гына уһуйуохтаах, иитиэхтээх. Ол уол оҕо кыыла уһуктарыгар, айылҕаны кытта ситимнээх буоларыгар олус улахан оруоллаах. Кыра эрдэҕиттэн аҕатын кытта алтыспыт уонна ыарахан түгэннэргэ кини өйөбүлүн ылбыт уол оҕо ис көҥүллээх, ис итэҕэллээх буола улаатар.

      Аҕа ойоҕор, оҕотун ийэтигэр хайдах сыһыаннаһар да, уол кэлин эмиэ ону батыһан улаатар. Биллэн турар, эр киһи дьахтары сэниирин, аанньа ахтыбатын көрөн улааппыт оҕо кэлин эмиэ оннук майгыланар. Оттон уол оҕо таба иитиллэн,

Скачать книгу