Скачать книгу

ustaca faydalanmayı, kavramlar sisteminin kendine has özelliklerine vakıf olmayı gerektirir. Kavram adlandırmasında seçilecek adın, kısa, akılda kalıcı, tek anlamlı, içeriği kapsayıcı olması önemlidir. Baytursınulı, dilin bu ustalıklarını kullanarak terimler türetmiş, başka dillerden dile giren kelimeleri kendi diline uyarlamış, kavramlara uygun adlar seçmiştir. Onun 1912 yılında Orenburg’da yayımladığı ‘Okuv Kuralı’ (Kazakça Alfabe) adlı eserinde ‘buvın, dıbıs, nükte, davıstı dıbıstar, jartı davıstı dıbıs, däyekşi, jiñişkelik belgisi, xärip (ärip)’31 gibi terimler yer almakta; 1914–15 yıllarından 1928 yılına kadar birkaç defa yayımlanan ‘Til Kural’ (Kazak Dilinin Sarfı) gibi okul kitaplarında türetildiğinden itibaren bugüne kadar kullanılan ‘zat esim, sın esim, san esim, esimdik, etistik, üstev, kosımşa, jalğav, jurnak’32 gibi yüzlerce terime rastlanmaktadır. Kurmanbayulı, R. Nurğaliyev’in, ‘Alaşordintsı’ adlı kitabında onun türettiği terimlerin özlü, net, tek anlamlı ve bilimsel karaktere sahip olduğunu ifade ettiğini söyler (2014: 306).

      O, sadece dilbilim değil Kazak edebiyatının da temellerini atmış, bu alanın ilk terimlerini hazırlamıştır. Evezov, Baytursınulı için Yeni kurulan ve gelişme aşamasında olan Kazak edebiyatının önderlerinden biri hatta en önemlisi Ahan’dır. (1923) der. Nurğaliyev ise ‘Onun ‘Edebiyet Tanıtqış’ adlı eserini Kazak millî edebiyat biliminin ilmî temeli olarak kabul eder. Kitabın yöntemsel açıdan ve terimler bakımından eksiklikleri çok olan bir alanı tamamladığının altını çizer (Baytursınov 1991: 12–13). Terimleri oluşturmakla kalmayan Baytursınulı her bir terimin açıklamasını da ilmî olarak yapar (Baytursınov 1989: 192). İlmî kavramlar arasındaki sistematik bağlantıyı da gösteren terimbilimci, kavramların kendine has sistemini de açıklar. Türetilen veya millîleştirilen terimlerin yeterli ve ilmî yapıya uygun olması, onun kavramlar sistemini bağlantılı noktaları ve kullanımları açısından iyi bildiğini göstermektedir (Kurmanbayulı 2014: 307 – 308).

      Конец ознакомительного фрагмента.

      Текст предоставлен ООО «Литрес».

      Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

      Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

      1

      Ahan/Akan: Ahmet Baytursınulı. Kazaklarda sevgi ifadesi olarak isimlerde bu tür kısaltmalar yapılır.

      2

      NKVD: Narodnıy Komissariyat Vnutrennih del (İçişleri Halk Komiserliği). Daha sonra adı KGB olan Rus gizli teşkilatı.

      3

      Ahmet Baytursınulı’nın hayatı hakkında detaylı bilgi edinmek için bkz. Sertan Alibekiroğlu (2005). Kazak Alimi Ahmet Baytursunoğlu’nun Hayatı ve Eserleri, (Danışmanı: Doç. Dr. Vahit Türk), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.; Gülnar Kokybassova (2009). Ahmet Baytursınov (Hayatı, Dilciliği ve Edebiyat Araştırmacılığı), (Danışman: Prof. Dr. Zeki Kaymaz), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Ana Bilim Dalı Türk Dili ve Lehçeleri Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir.

      4

      Türkistan’ın bağımsızlığı için 1924’ten itibaren Kızıl Ordu’ya karşı uzun bir sure silahlı mücadele vermiş, bir ara Enver Paşa’nın da komutanlık ettiği Türk örgütü.

      5

      Sovyetler Birliği tam olarak teşkil edilene kadar tüm Rusya’yı yönetmek üzere oluşturulmuş geçici Bolşevik hükûmet.

      6

      Kazak Tilinin Sarfı, Birinşi jıldık, Orınbor, 1914.

      7

      bk. Nergis BİRAY (2005). ‘Ahmet Baytursınulı’na Göre Kazak Türkleri Yazılı Edebiyatının Dönemleri ve Türleri’, Millî Folklor, (Kış) 68: 67–77.

      8

      Nergis BİRAY (2019). “Alaş’ın Aydınlatıcı Önderi Ahmet Baytursınulı”, Türk Edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat Dergisi Kazak Edebiyatı Özel Sayısı, 549/47: 58-62.

      9

      İlk Türk aydınlanma hareketidir. 19. yüzyılın ikinci yarısının baslarında dil, eğitim, öğretim ve dinle ilgili alanlarda bir yenileşme hareketi olarak başlamıştır.

      10

      Fonetik usûle dayanan bir alfabe sistemi.

      11

      Nergis BİRAY (2021). “Aydınlanma Hareketi Alaş Fikirlerinin Ahmet Baytursınulı’nın Eserlerindeki Yansıması”, 31 Mayıs Siyasi Baskı, Sürgün ve Açlık Kurbanlarını Anma Günü Çevrimiçi Sempozyum, Kazakistan Büyükelçiliği, 01.06.2021. (Yayınlanmadı).

      12

      Kadetler: Anayasal Demokrasi Partisi veya Kadetler. Rusya İmparatorluğunda liberal bir siyasi parti. Parti üyelerine Kadetler denilirdi. Bu isim partinin Rusça isminin kısaltmasından ileri gelir; K-D (Rusçası: Конституционная Демократическая партия) harflerinden oluşan parti adının kısaltmasının Rusça okunmasıdır.

      13

      Yayın bilgisi: Nergis BİRAY (2022). “Kazak Türk Düşünce Dünyasının Aydınlatıcısı: Alaş Önderi Ahmet Baytursınulı”. “Ahmet Baytursınulı murası Jäne zamanavi bilim meseleleri” “Baytursınov Okuvları Halı-karalık Ğılımiy-Praktikalık Konferantsiya Materialdarı (15 Nisan 2022), A. Baytursınov Atındağı Kostanay Önirlik Universiteti, s. 3-7.

      14

      “Izıñdap usqan mınav bizdiñ masa, / Sap-şartı, ayaqtarı uzın masa: / Özine bitken tüsi özgerilmes / Degen-men qara, yakiy qızıl masa. / Üstinde uyqtagannıñ aynala usıp, / Qaqqı cep, qanattarı buzılgansa, / Uyqısın az da bolsa bölmes pe eken, / Qoymastan qulagına ızıñdasa?!” (Söz İyesinen, 23).

      15

      Ahmet Baytursınulı’nın şiirleri için “Ahmet Baytursınov – Sıgarmaları”, Almatı, 1989” ve “Dr. Nergis Biray, Ahmet Baytursınulı – Şiirleri Üzerinde Dil ve Üslûp İncelemesi”, İstanbul, 2011” adlı eserlerden

Скачать книгу


<p>31</p>

“hece, ses, nokta, ünlüler, yarı ünlü ses, alıntı, inceltme işareti, harf”.

<p>32</p>

“isim, sıfat, sayı sıfatı, zamir, fiil, zarf, tümleç, çekim eki, yapım eki”.