LITMIR.BIZ

Скачать книгу

chiqiladi. Qo‘llanmaning ta’kidlashicha, tuman birligiga qarab har uch qozidan bir qozikalon – katta qozi deb atalib, uning huquqi qozilar kengashi biron masalani ko‘rib chiqayotganda shu kengashga raislik qilishdan iborat bo‘ladi.

      Dahbedlik Shodixon to‘ra uch saylovdan buyon qozi kalon bo‘lib saylanib keladilar. Yoshlari qirq beshlarda bo‘lishiga qaramay behad semirib, qorinlari naq bir arava bo‘lib ketgan. Otga mina olmas, shu bois ko‘pincha kolyaskada yurar edilar. Boshlarida savatdek oq salla, egnilarida malla chopon, yiltiroq moylar surtilgan qop-qora soqollari ko‘ksilariga tushib, to‘ramni yana ham basavlat qilib ko‘rsatar edi. To‘ram xiyla bilimdon, forsiy va arabiy tillarda erkin so‘zlay olguchi, ko‘ngillari she’riyatga moyil bir kimsa edilar. She’r mashq qilib, bayozlar ham tuzgan deyishadi. O‘ta mulohazakor, har bir narsadan shubhaga tushuvchi bo‘lganlari sababli hech qachon keskin, dadil fikr bayon qilmas, hukmlari ham ko‘pincha mujmal, lanj bo‘lardi.

      Pora olishni juda yaxshi ko‘rardilar. Da’vogardan ham, javobgardan ham bir xilda tama qilardilar; ammo unisining ham, bunisining ham ishini bitirmay oylab paysalga solib yuraverardilar. Tabiatan qo‘rqoq bo‘lganlari bois avom o‘rtasida adolatsiz deb nom chiqarmoqdan ehtiyot bo‘lardilar. Qozilik lavozimi maishat qilmoq va boy-u badavlat yashamoqlarining birdan-bir manbai ekanligiga fahmlari yetganidan ehtiyotsiz qadam tashlab, biron hokim yoki to‘rani nogahoniy ranjitib qo‘yib, lavozimdan mahrum bo‘lib qolmasam, deya hamisha vahimaga tushib, yurgan yo‘llarida ham «Lo-iloha illoblohu va allohuakbar, lo havla valoquvvata illo billo al-Aliyul-azim…» deb kalima o‘girib yurar edilar.

      To‘ramning terilari ichiga bamisoli uch odam bekingandek edi: biri ochko‘z poraxo‘r-u badnafs maishatparast; ikkinchisi qo‘rqoq va pismiq shubhachi; uchinchisi ilmli, rahmdil, xudojo‘y edi. Uchovlari goho galma-galdan, goho bir vaqtda talashib ishlar edi. Ammo, xudoyi taolo Shodixon to‘ramga yaxshi ishtaha, toshni ham yesa hazm qila oladigan katta oshqozon ato qilgan edikim tun-u kun yaratganga shukronalar aytib ovqatdan bosh ko‘tarmas edilar…

      Qozixona hovlisiga Namoz boshliq da’vogarlar kirib kelishganda qozi kalon xona to‘rida to‘shalgan yumshoq ko‘rpachada chordana qurib, baquvvat tizzalari ustiga qorinlari, qorinlari ustiga boshlarini solintirib o‘y surib o‘tirgan edilar.

      Boyning qo‘rg‘onida bo‘lib o‘tgan hangomalarning barchasini tafsilotlarigacha kecha oqshomdayoq eshitib, o‘zlaricha mazlumlarga achinib, Hamdamboyga la’natlar o‘qib o‘tirgan edilar. Sababkim, boydan sichqon mushukdan qo‘rqqandek qo‘rqar, duch kelib qolganlarida oyoqlaridan darmon ketib, dag‘-dag‘ qaltirashga tushar edilar. Kechagi janjalda Boybuva nohaq ekanligini Shodixon to‘ram aniq-ravshan bilib tursalar ham, qanday qilib ham boyni tinchitsam-u, ham avomning dardiga malham qo‘ysam deb, yo‘l axtarib o‘y surmoqda edilar. O‘ylari oxiriga yetgancha yo‘q edi.

      – To‘ram, arzgo‘ylar keldilar, – oyoq uchida kirib xabar berdi Mirza Qobil.

      – Ha, darvoqe, – sekin boshlarini ko‘tardilar qozi kalon, – qayerdan kelibdilar?

      – Boybuvamning qo‘rg‘onida bo‘lib o‘tgan janjal xususida kelibdilar.

      – Ijozat bering, kira bersinlar.

      Qozixona o‘n yetti bolorli, eniga qaraganda bo‘yi xiyla cho‘ziq bir uy bo‘lib, qoq yarmidan ikkiga bo‘lingan. Bir qismi yerdan yarim gazcha ko‘tarilib, ipak gilamlar, atlas ko‘rpachalar to‘shalgan, dasta-dasta parq-u bolishlar qo‘yilgan. Qozi kalonga xos joy qilib berilgan. Xonaning kiraverishdagi boshqa bo‘lagi esa past, zaxroq, pishiq g‘isht terilgan, siyrak poxol yozilib, sholcha tashlangan. Arzgo‘ylar birin-ketin kirib, taomilga ko‘ra cho‘kka tushib, qo‘llarini tizzalari ustiga qo‘yib, jim bo‘ldilar.

      Qozi kalon boshlarini ko‘tarib Mirza Qobildan:

      – Arzgo‘ylar poshsholik xazinasiga jarima pulini daromad qildilarmi? – deb so‘radilar.

      – Yo‘q, taqsir.

      – Daromad qilsinlar, – shunday deb qozi kalon paypaslanib to‘shak ustida yotgan kark suyagidan chiroyli ishlangan har donasi kichikroq yong‘oqcha keladigan tasbehni olib, o‘girishga mashg‘ul bo‘ldilar. «Xudo qarg‘agan boy, – fikridan o‘ta boshladi u kishining, – iloyo ta’ziringni Ollo taolloning o‘zi bersin! Bu mazlumlarga osonmi. Bola-chaqasi, qo‘l uchida yurgizib turgan ro‘zg‘ori bor ularning. Lekin, menga ham oson emasdur, hammasidan qiyini menga… Ey, parvardigori olam, bu g‘alvalardan ham eson-omon chiqib olishimga o‘zing madad ber, o‘zing yo‘l ko‘rsat…»

      Arzgo‘ylar arz boshlash oldidan bunaqangi katta to‘lov to‘lanishini bilishmas ekan, ko‘plari chaqasiz kelibdi. Surisha-surisha arang qirq tanga jamladilar. Ertaga yana qirq tanga keltirishga so‘z berib kirimlar daftariga hammalari barmoq bosdilar.

      – Xo‘sh, musulmonlar, sizlarga ne ozor yet-di?– hamma gapni bilib tursalar ham hech narsa bilmagandek so‘z boshladilar Shodixon to‘ram.

      – Biz ikki vajdan arz qilurmiz, – dedi o‘klonlik Usta Kamol.

      – Indoollo arzingiz inobatga o‘tgay.

      Usta Kamol davom etdi:

      – Hammamizning nomimizdan Namozboyni vakil qildik.

      Namoz o‘rnidan turib, qo‘lini ko‘ksiga qo‘yib, jim turdi.

      – Ismingiz? – erkalovchi bir ohangda so‘radi Qozi kalon.

      – Namozboy.

      – Otangizning ismi?

      – Pirimqul.

      – Qaysi qishloq fuqarosisiz?

      – Jarqishloqdanman.

      – Yoshingiz?

      – Yigirma to‘rtda.

      – Ilm-u savodingiz bormi?

      – Ruscha o‘qurman va ozroq yozurman ham.

      – A?!

      – Shundoq, taqsir!

      – Barakallo, bo‘tam, inshoolloh kam bo‘lmagaysiz. Musurmonmisiz?

      – Alhamdulillo! – qo‘lini ko‘ksiga qo‘yib xiyol ta‘zim qildi Namoz.

      – Bundan burun ham vakolatlikka o‘tganmisiz?

      – O‘tganman, taqsir.

      – Qani, bayon qiling-chi.

      – Samarqandda ikkinchi uchastka mirovoy sudyasi Kozlovskiy janoblari huzurida bir fursat tilmoch bo‘lib xizmat qilganman.

      – A?!

      – Shundoq, taqsir.

      – Barakallo, bo‘tam, barakallo! Inshoollo, bu vakolatingizda ham haq joyiga qaror topgay, barcha da’volar haqiqat bo‘lg‘ay.

      Namoz bo‘lib o‘tmish voqealarni bayon qilishga tushdi. Kuyib-yonib isbot-u guvohlari bilan so‘zladi. Gap orasida arzgo‘ylarning o‘ziga so‘z berib, tasdiqlatib bordi. Mirza Qobil qamish qalamini qitirlatib shoshilib yozar, qozi kalon berilib tinglar, ahyon-ahyonda katta sallali boshini chayqab:

      – Bay-bay, bay! – deb afsus bildirar edilar.

      Nihoyat «tabarruk» ul zot Namozga «joyingizga o‘tiring», deb amr qildilar. So‘ng uvishgan oyoqlarini uqalay-uqalay o‘rinlaridan turayotib:

      – Ilgimdan kelguncha, zolim tig‘in ushotib, mazlum jarohatig‘a intiqom malhamin qo‘ydim, degan ekanlar hazrati Navoiy, – deb qo‘ydilar. – Inshooloh biz ham intiqom malhamini qo‘ygaymiz, shundaymi Mirzo?

      – Xuddi shunday, taqsir, – shoshilib dedi Mirza Qobil.

      – Endi musurmonlar, peshin namozini o‘qib olsak – tashqariga chiqayotib, dedilar qozi kalon,– haqiqatning poyoniga yetishni namozdan so‘ng davom ettirgaymiz. Ma’qulmi?

      – Ma’qul taqsir, – deyishdi da’vogarlar.

      Taxminan ikki soatlardan so‘ng yana shu xonada jamuljam bo‘lib har kim o‘z o‘rnini egalladi. Mirza Qobil katta daftarni ochayotgan

Скачать книгу