Туоһахта уонна Лэкиэс - Василий Гоголев-Уйулҕан

Скачать книгу

сүүрдүүгэ харыстаан айааһаабакка, хаһаана сылдьыбыта.

      АЙААҺАНЫЫ

      Туоһахта да кини барыллаата төрүөхтэр, бары улаатан төлөһүйэн барбыттара. Онон аҕалара Харачаас хааннааҕынан көрөн, көмөр күдэрик сиэлинэн илгистэн, сыыһа-халты хабыалаан лаһырҕатан, соноҕостор дьалты туттар буолбуттара.

      Хаар ууллан, күөххэ үктэнэн, Харачаас үөрэ тотон төлөһүйүү бөҕөтө буолбуттара. Харачаас, Сиэллээх биэ уонна хас да биэ буоланнар, алаас ортотугар баар булгунньах үрдүгэр тахсаннар, сарсыарда аайы күн тахсыытын уруйдаан кистээн дьырылаталларын Туоһахта астына көрөрө. Аллараттан эмиэ хардаран кистээн ылаллара. Оо, Туоһахта эмиэ аҕатын Харачаас курдук хаһан эрэ бэйэтэ бас билэр үөрдэннэҕинэ, итинник күнү уруйдуоҕун санаан, оргууй тыбыыран ыла-ыла сири табыйбахтыыра. Кини обургу ситэн-хотон, ордук күөх от минньигэс ньаассын сүмэтиттэн сүүлэ киирэн, сөп-сөп били тэрилэ кытаатан, хаатыттан тахсан, уһаан бөскөйө тыҥыыра. Этин сааһа хайдах эрэ дьикти минньигэстик, иһин түгэҕин диэки дьырылаан ылара. Этэ-сиинэ тыҥаан, быыппаста ойуолаан, бэйэтин барыллаата соноҕостору үтэн-анньан, күөнүнэн түһүтэлээн, сиирэ-халты хабыалаталаан ылара. Анарааҥҥылара да эргичис гынаат, салгыны тэбиэлээн куһурҕатыһа оонньууллара. Икки кэлин атахтарыгар туран табыйсан да ылаллара. Биллэн турар, ол хамсаныылар хайа да уолҕамдьы оҕотук харамай олоҕор кэлин көрсүөхтээх, үрүҥнэрин-хараларын быһаарар түгэннэригэр, тургутууларыгар туһалыаҕын долоҕойдоругар анааран да көрбөттөрө. Айылҕалатан, ис хааннарыттан оонньуу былаастаах эрчиллиилэрэ этэ.

      Ол курдук күөх сайын кэхтэн, көмүс күһүн күлүмүрдээн ааспыта. Маҥнайгы хаар кыраһалаабыта. Сир тоҥо быһыытыйбыта, түүнүн дьыбардар түһүтэлииллэрэ. Биир үтүө күн били аттаах харамайдар кэлэн кинилэри, хас да соноҕоһу, үөртэн быһа анньан арааран, күөйэ көтүтэн, кэккэлэһэ сытар алааска үүрэн киллэрэн, хааччахха хаайбыттара. Туоһахта хайдах эрэ уйуһуйан хаалбыта. Тоҥ күөнүнэн түһүөлээн хааччах сиэрдийэлэрин тоһутуохча тииһэн эрдэҕинэ, били икки харамайдартан биирдэһэ уһун ураҕаска туох эрэ быатын иилэн баран, кини диэки сыбдыйан эрэрэ баара да, моонньун төрдүн диэки быа иилиллэ түспүтэ. Туоһахта онтон соһуйан, таныытын тардырҕатаат, туора ойон иһэн, моонньуттан эпсэри ылбыт быа кытаанахтык тардыбытыттан сөһүргэстии түспүтэ. Оо, аймалҕан бөҕө буолан эрэрин кулгааҕын уһугунан истэн аһарбыта. Ойон тураат, аны төттөрү өттүгэр ыстаммыта. Ок-сиэ! Били моонньун ыбылы ылбыт быа быһа ыстанан, «тас» гыммыт тыаһыттан соһуйан, Туоһахта хааччах үрдүнэн көтөн күдээрийбитэ. Уонна кэннигэр били харамайдар хаһыыларын хаалларан, иннин хоту ойуолаабыта. Лэкиэс Туоһахтата быатын быһа түһэн, түөрт үүт күрүө үрдүнэн күндүл сиэр сиэлэ өрө үрэл гынан ойон кыырайаат, сабыдыал кутуруга субурус гынан уохтаахтык ойуолаабытын астына көрөн турдаҕына, аҕата хаһыытаан тоҕо барбыта:

      – Хайа, нохоо! Тугу даллайан баран турдуҥ?! Оҕуургун уонна ол кылгас ураҕаскын ыла тарт, ситэн тутуохха!

      Лэкиэс

Скачать книгу