Иқтисодиёт қандай тузилган - Ха-Джун Чанг

Скачать книгу

Компаниялар учун тез даромад олишнинг энг осон йўли операцияларни соддалаштириш эди. Иш ўринларини қисқартириш ва инвестицияларни минимал даражага қисқартириш, ҳатто бу ҳаракатлар компаниянинг узоқ муддатда имкониятларига путур етказса ҳам, дарҳол натижаларга эришиш учун зарур бўлган минимал даражага қадар.

Қарз инқирози ва учинчи жаҳон мамлакатларидаги саноат инқилобининг тугаши

      1970-йилларнинг охири ва 1980-йилларнинг бошларида АҚШнинг юқори фоиз ставкалари сиёсатининг оқибати, баъзан ўша пайтдаги Федерал захира раисидан кейин Волкер шоки деб аталган, АҚШга эмас, балки ривожланаётган мамлакатларга узоқроқ таъсир кўрсатди. Ривожланаётган мамлакатларнинг аксарияти 1970-йиллар ва 1980-йилларнинг бошларида қисман саноат ривожланишини молиялаштириш, қисман нефть инқирозидан кейин нархи кўтарилган нефтга тўлов қилиш учун катта миқдорда қарз олди. АҚШ фоиз ставкалари икки баравар ошганда, халқаро кредит ставкалари ҳам ошиб кетди, бу эса 1982-йилда Мексикадан бошлаб, ривожланаётган мамлакатларда ташқи қарз бўйича кенг тарқалган дефолтга олиб келди. Бу ҳодиса Учинчи Жаҳон қарз инқирози деб номланади, чунки ривожланаётган мамлакатлар ўша пайтда Биринчи Жаҳон (ривожланган капиталистик мамлакатлар) ва Иккинчи Жаҳон (социалистик) мамлакатлари номи билан учинчи дунё деб аталган.

      Иқтисодий инқирозларга дуч келган ривожланаётган мамлакатлар Бреттон-Вудс институтларига (ХВФ ва Жаҳон банки) мурожаат қилишга мажбур бўлдилар. Улар шундай шарт қўйдилар: қарз олувчи мамлакатлардан таркибий ислоҳот дастурини (ТИД) амалга ошириш талаб қилинди, бу эса бюджетни қисқартириш, давлат корхоналарини хусусийлаштириш ва талабларни қисқартириш, айниқса, халқаро савдо соҳасида иқтисодиётдаги давлат ролини камайтиришни талаб қилди. РПС натижалари барчани ҳафсаласини пир қилди, агар ундан ҳам ёмонлигини айтмаса. Керакли "таркибий" ислоҳотлар амалга ошишига қарамасдан, кўпчилик мамлакатларда 1980-1990-йилларда иқтисодий ўсиш суръати кескин пасайди. Лотин Америкасида (шу жумладан Кариб денгизи) аҳоли жон бошига даромаднинг ўсиш суръати 1960 ва 1980-йиллардаги 3,1 фоиздан 1980 ва 2000-йилларда 0,3 фоизгача пасайди. Марказий ва Ғарбий Африкада 2000-йилда аҳоли жон бошига даромад 1980-йилга нисбатан 13 фоизга кам бўлган.

      Натижада, учинчи жаҳон саноат инқилоби, Кембриж иқтисодчиси Ажит Сингх томонидан деколонизациядан кейинги дастлабки бир неча ўн йилликларда ривожланаётган мамлакатларнинг иқтисодий ўсиш тажрибасини тавсифлаш учун фойдаланилган атама ўз ниҳоясига етди. Фақатгина Чили Пиночет (1974-1990) диктатураси остида 1980-1990-йиллардаги неолиберал сиёсатдан фойда кўришга муваффақ бўлди, аммо бунинг эвазига кўплаб инсонлар ҳаёти тўланди.

      Бу даврдаги бошқа барча муваффақиятлар кенг қамровли аралашув сиёсати ва босқичма-босқич либерализацияга эга бўлган мамлакатларга тегишли. Бунга энг яхши мисол Шарқий Осиё иқтисодиётининг "йўлбарси" (ёки "аждаҳоси") бўлган Япония ва тобора юксалиб бораётган Хитойдир.

      Девор қулаб тушмоқда:

Скачать книгу