LITMIR.BIZ

Скачать книгу

      Mustafa Kamalın dünyaya gəlişi

      Mustafa Kamal Atatürk 1912-ci ilədək Osmanlının tabeliyində olan, hazırda isə Yunanıstanın ikinci böyük şəhəri sayılan Salonikidə dünyaya gəlib. Aralıq dənizi sahilində yerləşən bu şəhər Makedoniya çarı Kassandr (M.ö. 355–297) tərəfindən salınıb. Makedoniyalı İsgəndərin ölümündən sonra taxt-taca yiyələnə bilmək üçün Kassandr məşhur hökmdarın bacısı Fessalonika ilə evlənmişdı. O, saldığı şəhərə də məhz onun adını vermişdi.

      Mustafanın anadan olduğu il kimi 1881-ci il göstərilir. Böyük sərkərdə və siyasətçinin konkret olaraq hansı ayda və gündə doğulduğu isə indinin özündə belə mübahisə mövzusudur.

      Maraqlıdır ki, Mustafa Kamalın sağlığında – 1935-ci ildə çap olunmuş «Türkiyə Respublikasının tarixi» adlı rəsmi nəşrdə də bu böyük sərkərdə və siyasətçinin sadəcə doğulduğu il göstərilib. Qəhrəmanımızın ən yaxşı bioqraflarından sayılan Sürəyya Aydəmirin versiyasına görə, Atatürk 1881-ci il yanvarın 14-də doğulub. Bəzi bioqraflar isə onun dünyaya gəldiyi il olaraq 1881-ci ili qəbul etsələr də, ay və gün məsələsində fərqli fikirdədirlər: 23 dekabr.

      «Mən təvəllüd tariximi dəqiq bilmirəm, – Atatürkün özü isə belə deyirdi. – Bizim ailədə ad günləri qeyd olunmurdu. Əksər ailələrdə isə uşağın doğulduğu ayı, günü, ili xüsusi bir yerə qeyd edirdilər. Lakin mən doğum günümlə bağlı bu cür qeydə heç vaxt rast gəlməmişəm. Nə vaxtsa anamdan bu barədə soruşanda o belə cavab vermişdi: «Sən dünyaya gələndə üzüm yetişmişdi…» Buradan Atatürkün payızın ilk çağlarında doğulduğunu təxmin etmək mümkündür. Mustafanın yaşca özündən xeyli böyük olan bacısı Məqbulə xanımın isə bu barədə dedikləri daha qeyri-müəyyəndir. Onun sözlərinə görə, qəhrəmanımız dünyaya gələrkən güclü qar-boran var imiş. Məqbulə xanımın sözlərindən ancaq bunu anlamaq olar: Atatürk, böyük ehtimalla, qış aylarında doğulub. Bu da Mustafanın 1881-ci ilin yanvar, yaxud dekabrında anadan olduğu barədə versiyaları bir qədər möhkəmləndirir.

      Bütün bu müəmmalar səbəbi ilə Atatürkün doğum günü simvolik olaraq 19 may kimi qəbul edilir. Səbəbi isə sadədir: məhz həmin gün (1919-cu il) Mustafa Kamal 9-cu ordu müfəttişi olaraq Samsuna gəlmiş, beləcə, qurtuluş hərəkatını başlatmışdı. Türkiyə Respublikasının qurulması yolunda bu ilk addımı qəhrəmanımız həm də özünün «doğum günü» elan etmişdi.

      Mustafa necə Mustafa Kamal oldu

      Mustafa atası Əlirza bəyi erkən yaşda, 1889-cu ildə itirib. Dövlət idarəsində kiçik məmur olaraq çalışan Əlirza bəy vərəmə yoluxaraq dünyasını dəyişmişdi. Beləliklə, gələcəyin böyük hərb və siyasət adamını anası Zübeydə xanım böyütmüşdü.

      Mustafanın valideynləri 1871-ci ildə evləniblər. Bu evlilikdən dünyaya gələn uşaqların dördü müxtəlif xəstəliklərdən kiçik yaşlarında dünyasını dəyişib. Yalnız Mustafa ilə bacısı Məqbulə xanım həyatda qala biliblər. Yeri gəlmişkən, Məqbulə xanım Atatürkdən xeyli sonra – 1956-cı ildə dünyasını dəyişib. Qeyd edək ki, Mustafanın ailəsi maddi cəhətdən çox çətinlik çəkib.

      İlk təhsilini məhəllə məktəbində alan, ardınca Əlirza bəyin istəyi ilə Şəmsi Əfəndi məktəbinə keçən Mustafa atasını itirdikdən sonra bir müddət Salonikidən kənarda, dayısının yanında qalıb. Lakin tezliklə yenidən doğulduğu şəhərə qayıdaraq təhsilini davam etdirib. Saloniki Mülki Rüştiyəsinə (orta məktəb) daxil olan qəhrəmanımız 1893-cü ildən etibarən şəhərin hərbi məktəbinə yollanıb. Bununla da o yalnız bir ölkənin deyil, bütövlükdə dünya tarixini dəyişdirəcək hərbçi kimi yetişməyə başlayıb.

      Onu da qeyd edək ki, Mustafanın adının arxasına «Kamal» sözü də məhz həmin məktəbdə riyaziyyat müəllimi tərəfindən, həddən artıq ağıllı-kamallı olduğu üçün əlavə edilib.

      Bir məqamı da mütləq qeyd etmək lazımdır: hələ atasının sağlığında anası Zübeydə oğlunu ənənəvi dini məktəbə yollamaq istəyirdi. Lakin Əlirza bəy Mustafanın Salonikidə yenicə açılmış dünyəvi məktəbdə oxumasını daha münasib sayıb. Bu da Mustafa Kamalın tərcümeyi-halındakı həlledici məqamlardan biridir. Çünki məlum deyil, atasının seçimi dünyəvi məktəb olmasa idi, biz yenə Atatürkdən danışa biləcəkdik, ya yox.

      Bəs sonralar Mustafa Kamal niyə mülki məktəbi hərbi məktəbə dəyişmişdi? Bu sualın cavabını yaxşı olar ki, onun öz yazdıqlarından oxuyaq: «Qonşumuz Xətib bəy mayor rütbəli hərbçi idi. Oğlu Əhməd də hərbi məktəbdə oxuyur, elə həmin məktəbin formasında da gəzirdi. Bir gün mən də onun kimi geyinmək fikrinə düşdüm. Üstəlik, Saloniki küçələrində tez-tez rastlaşdığım zabit mundirli hərbçilər bu istəyimi daha da alovlandırdı. Anam hərbçi olmağımı istəmirdi, çünki gələcək taleyimdən narahat idi, bir gün məni hansısa savaşda itirəcəyindən qorxurdu. Bu səbəbdən hərbi məktəbə sənədlərimi anamdan xəbərsiz təqdim etmişdim. Elə imtahan verərkən də xəbəri olmamışdı. Məsələdən hali olduqda isə artıq iş-işdən keçmişdi…»

      Mustafa Kamalın xatirələrindən daha bir maraqlı məqam:

      «Hərbi məktəbə daxil olandan bir müddət sonra anamdan soruşdum:

      – Unutmamısansa, mən doğularkən atamın sənə nə hədiyyə etdiyini söyləyə bilərsənmi?

      Anam bir az duruxub cavab vermişdi:

      – Qılınc.

      – Bəs sən o qılıncı harada saxlayırdın?

      – Sənin beşiyinin altında…

      – Deməli, atam da hərbçi olmağımı istəyirmiş. Mən əsgər olmaq üçün doğulmuşam».

      Əslində, Mustafa Kamalın sadəcə zabit mundirinə, əsgər geyiminə görə hərb sənətini seçdiyini söyləmək sadəlövhlük olardı. Əvvəla, Osmanlı zamanında hər bir gəncin ən böyük arzusu dövlət qulluğuna, o cümlədən, orduya daxil olmaq və burada uğur qazanmaq idi. İkincisi, sonralar, 1926-ci ildə Mustafa Kamal hərb sənətinə meyil salmasının səbəblərindən bəhs edərkən belə demişdi: «Böyüdükcə daha çox sərbəst olmaq, sərbəst qərarlar vermək istəyirdim… Ailədə isə səni daim nəzarət altında saxlayır, öz istəklərinə görə istiqamətləndirməyə çalışırlar. Zaman keçdikcə insan iki seçim arasında qalır: ya onların dediyi ilə oturub-durmaq, ya da heç kəsin öyüd-nəsihətinə qulaq asmamalısan. Zənnimcə, elə də pisdi, belə də…» Bu söylədiklərindən anlaşılan odur ki Mustafa Kamalın hərb sənətini seçməsində bir az da müstəqil qərar vermək, gələcəyi ilə bağlı sərbəst seçim etmək istəyi rol oynayıb.

      Salonikidəki hərbi məktəbi bitirdikdən sonra qəhrəmanımız bu dəfə Manastır şəhərinə yollandı və oradakı kadet məktəbinə1 daxil oldu. O vaxt Osmanlı hakimiyyətinə tabe olan bu şəhər hazırda Şimali Makedoniyada yerləşir və Bitola adlanır. 1896–1899-cu illərdə həmin məktəbdə təhsil alan Mustafa Kamalın növbəti dayanacağı İstanbul oldu. O, buradakı hərbi akademiyada iki il (1899–1901) oxudu. Cavan oğlan xoşagəlməz xatirələri yaddaşından silmək istəyirdi.

      Yeri gəlmişkən, Mustafa Kamal kadet məktəbində oxuduğu illərdə türk-yunan müharibəsi başlamışdı. Bu səbəbdən də o, təhsilini yarımçıq qoyaraq savaşa qatılmaq istəmişdi. Lakin icazə verilməmişdi.

      Təhsil aldığı illərdə Mustafa Kamal bir qədər təkəbbürlü təsir bağışlayırdı. Yaşıdları arasından seçilməyə çalışır, ən adi məsələlərdə belə özünü hədsiz qürurlu aparırdı. Məsələn, o, kürək nahiyəsini əyməmək üçün «eşşəkbeli» oynamaqdan imtina edirdi.

      Mustafa Kamal İstanbulda

      Gənc Mustafa hərbi akademiyanı 459 məzun arasında ön sıralarda – səkkizinci yerdə (qiymətləndirməyə əsasən) bitirdi. Sinif yoldaşlarından biri Əli Fuad həmin dövrü belə xatırlayacaqdı: «Hərbi geyim ona həddən artıq yaraşırdı». Əzim adlı başqa bir kursant yoldaşı

Скачать книгу