LITMIR.BIZ

      W epoce późnego antropocenu wartość sprowadza się niemal wyłącznie do kategorii ekonomicznej, określającej stopień użyteczności dla człowieka. I z pewnością wiele dzikich ptaków jest użytecznie jadalnych. Niektóre z kolei zjadają szkodliwe owady i gryzonie. Wiele innych pełni ważne role – zapylają rośliny, rozsiewają nasiona, służą za pokarm drapieżnikom z gromady ssaków – w ekosystemach, których niezmienna dzikość ma wartość turystyczną lub sekwestrującą dwutlenek węgla. Można również spotkać się z argumentem, że ptaki, podobnie jak legendarny kanarek w kopalni, pełnią rolę ważnych wskaźników zdrowia ekologicznego. Ale czy naprawdę dopiero nieobecność ptaków mówi nam, że bagno jest poważnie zanieczyszczone, las pocięty i spalony czy łowisko zniszczone? Smutne jest to, że dzikie ptaki nigdy ze swojej strony nie wniosą wkładu do ludzkiej ekonomii. Raczej to one chcą jeść nasze jagody.

      Natomiast populacje ptaków rzeczywiście skutecznie wskazują na stan zdrowia naszych wartości etycznych. Jednym z powodów, dla których dzikie ptaki są ważne – powinny być ważne – jest to, że są naszym ostatnim, najlepszym łącznikiem z przyrodą, tym światem, który pod każdym innym względem zanika. Są najbardziej sugestywnymi i rozpowszechnionymi przedstawicielami Ziemi, jaką była przed pojawieniem się człowieka. Mają to samo pochodzenie co największe zwierzęta, jakie kiedykolwiek stąpały po ziemi: dziwuszka ogrodowa za oknem to maleńki i pięknie przystosowany żywy dinozaur. Kaczka na pobliskim stawie wygląda i ma taki sam głos jak kaczka dwadzieścia milionów lat temu, w epoce miocenu, kiedy ptaki rządziły planetą. W coraz sztuczniejszym świecie, gdzie w powietrze wznoszą się nieopierzone drony, a w telefonach symuluje się komputerowe Angry Birds, możemy nie dostrzegać żadnej racjonalnej potrzeby otaczania opieką i wspomagania byłych władców naturalnego królestwa. Ale czy naszą najwyższą normą jest kalkulacja ekonomiczna? Po zrzeczeniu się tronu szekspirowski król Lear błaga swoje dwie starsze córki, żeby przywróciły mu odrobinę dawnego majestatu. Kiedy córki odpowiadają, że nie widzą takiej konieczności, stary król wybucha: „Och, nie mierz życia tylko koniecznością!”1. Skazanie ptaków na zapomnienie to wymazanie z pamięci tego, czyimi jesteśmy dziećmi.

      Jeśli ktoś mówi: „Szkoda ptaków, ale ludzie są najważniejsi”, to w takich słowach może się kryć jedno z dwóch roszczeń. Ktoś taki chce na przykład powiedzieć, że ludzie nie są lepsi od zwierząt – że nasze z gruntu skupione na sobie ego motywowane przez egoistyczne geny zawsze zrobi wszystko, co niezbędne, żeby replikować materiał genetyczny i zmaksymalizować przyjemność, pal licho świat pozaludzki. Taki pogląd jest typowy dla cynicznych realistów, dla których wszelka troska o inne gatunki to jedynie irytujący sentymentalizm. Tego poglądu nie da się obalić i może go prezentować każdy, kto potrafi się przyznać, że jest beznadziejnie samolubny.

      Ale „ludzie są najważniejsi” może też mieć przeciwne znaczenie: to nasz gatunek jest wyjątkowy i zasługuje na zmonopolizowanie zasobów świata, ponieważ nie jesteśmy jak inne zwierzęta; ponieważ mamy świadomość i wolną wolę, zdolność do pamiętania przeszłości i kształtowania przyszłości. Ten przeciwstawny pogląd można spotkać zarówno wśród wyznawców religii, jak i świeckich humanistów, i również w jego wypadku nie da się udowodnić ani że jest prawdziwy, ani że jest fałszywy. Jednak faktycznie rodzi to pytanie: jeśli jesteśmy nieporównanie więcej warci niż inne zwierzęta, to czy nasza zdolność do odróżniania dobra od zła i do świadomego poświęcenia niewielkiej części naszych wygód dla większego dobra nie powinna budzić w nas większej, a nie mniejszej, wrażliwości na roszczenia natury? Czy wyjątkowe zdolności nie niosą za sobą wyjątkowej odpowiedzialności?