Скачать книгу
39
tedy (daw.) — więc, zatem.
40
służały — mający za sobą długą służbę (w domyśle: w wojsku), doświadczony.
41
potykać się — walczyć.
42
chrobry — dzielny, odważny.
43
któren — dziś popr.: który.
44
przedziać (daw.) — przeszyć, przebić; por. „nadziać”.
45
brzeszczot — ostrze, tu: miecz.
46
przymawiać — czynić zarzuty a. wymówki.
47
Saraceni — Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów. Tu ogólnie o poganach.
48
sąd boży — w średniowieczu pojedynek sądowy, mający dowieść racji jednej ze stron i uważany za dowód.
49
zrok (daw.) — umówione miejsce i czas spotkania.
50
Wacław IV Luksemburski (1361–1419) — król niemiecki 1378–1400 i czeski 1378–1419, nazywany tu „rzymskim” przez wzgląd na tradycję Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
51
kasztelan — średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
52
chrobry — dzielny, odważny.
54
Saraceni — Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów. Tu ogólnie o poganach.
55
każden — dziś popr.: każdy.
56
gdy diabła w katedrze w Płocku na ziem zrzucono, kazał mu ogarek postawić — anegdota dotyczy udziału Jagiełły w misterium wielkanocnym, w trakcie którego zrzucano na ziemię postać pokonanego diabła. Wzięło się stąd przysłowie „Stawiać Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek”.
58
sparszeć — nabawić się grzybicy głowy, zwanej parchem.
59
drzewiej (daw.) — dawniej.
60
numa — litewska chata z ziemi i nieociosanych bierwion.
62
tęskności — dziś popr.: tęsknoty.
64
jarzębowym — jarzębinowym.
65
przedaż — dziś popr.: sprzedaż.
66
skojec — średniowieczna moneta, 1/24 grzywny.
67
trefić — układać w loki.
68
jedle — dziś: jadle, jedzeniu.
69
człeku — dziś popr.: człowiekowi.
70
jafer — borówka (wzięte z gwary podhalańskiej, za pomocą której Sienkiewicz naśladował język staropolski).
71
żywot (daw.) — brzuch.
72
Ryngałła — (ok. 1367–ok.1430), córka księcia trockiego Kiejstuta oraz Biruty, siostra Witolda.
73
pochutnica — kobieta lekkich obyczajów.
74
Witoldowa — dziś popr.: Witolda.
75
Henryk — najmłodszy syn księcia mazowieckiego Ziemowita III, miał niższe święcenia kapłańskie. Dla małżeństwa z Ryngałłą zrezygnował z godności biskupa płockiego.
76
książę mazowieckie — w dawnej polszczyźnie wyraz ”książę” był rodzaju nijakiego.
77
dyspensa — wydawane w szczególnych przypadkach zwolnienie z obowiązku przestrzegania któregoś z przepisów prawa kościelnego.
78
pierwej (daw.) — dawniej.
79
postępkiem swoim — tj. rezygnacją ze święceń kapłańskich.
80
krwie — dziś popr.: krwi; z tej krwie oznacza: tego rodu.
81
clerici (łac.) — klerycy.
82
awinioński — w latach 1378–1417 na skutek tarć politycznych wśród kardynałów oraz działań królów Francji wielokrotnie wybierano dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. Obóz związany z Francją stworzył drugą siedzibę papieską w mieście Avingon. Obecnie papieże awiniońscy uznawani są za antypapieży (osoby nieprawnie sprawujące ten urząd), a okres ten określany jest mianem „wielkiej schizmy zachodniej”. W czasie przedstawianym w powieści papieżem awiniońskim był Benedykt XIII, a rzymskim - Bonifacy IX.
83
zlisić się (daw.) — zrazić się, zniechęcić.
84
być za elektem — być żoną biskupa-elekta.
85
śpik — dziś popr.: szpik.
86
Zawisza Czarny z Garbowa — (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
87
Jan Farurej z Garbowa — rycerz, brat Zawiszy Czarnego.
88
Mikołaj Powała z Taczewa — (ok. 1380 – ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.
89
Paweł (Paszko) zwany Złodziej z Biskupic — rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.
