LITMIR.BIZ

Скачать книгу

      “Xatirə Ədəbiyyatı” silsiləsinin 58-ci kitabı

      TƏRTİBATÇIDAN

      Xalq yazıçısı, filologiya elmləri doktoru, professor Əzizə Cəfərzadə tarixə öz möhürünü vurduğu tarixi romanlarla yanaşı müəllimləri, tanışları, birgə işlədiyi, ünsiyyətdə olduğu şəxslər, qələm dostları haqqında da ara-sıra xatirələr yazıb və bunların bəzilərini dövrü mətbuatda dərc etdirib. 1995-ci ildən başlayaraq qələmə aldığı xatirələrini “Tanıdıqlarım, sevdiklərim xatirələrimdə” başlığı altında qeyd edərdi. Əzizə ananın çoxcildli əsərlərini çapa hazırlayanda bu əsərləri də toplayıb həmin başlıq altında çap etdirmək fikrindəydim. Amma “Hədəf Nəşrləri” rəhbərliyi ilə görüşümüzdə onların xatirə seriyasında kitablar çap etdiklərini və Əzizə Cəfərzadənin xatirələrini də nəşr etmək istədiklərini nəzərə alıb bu kitabı oxuculara təqdim edirəm.

      Bu xatirələr Əzizə Cəfərzadənin böyüdüyü və yaşadığı mühit haqqında təsəvvür yaradır, kimlərdən dərs aldığını, kimlərlə çiyin-çiyinə çalışdığı, müxtəlif sahələrdə işləyən insanlarla ünsiyyəti olduğu şəxsləri bizə tanıdır. Burada ilk nəzərə çarpan və maraq kəsb edən onun dövrünün iki böyük din xadimindən – Hacı Şeyx Fərəcullah Pişnamazzadə və Şeyx Mirmöhsüm Həkimzadə ilə ünsiyyəti, onlardan gizli dərs almasıdır. Əlbəttə, o dövrü nəzərə alanda pioner, komsomolçu, kommunistin şeyxlərdən ərəb əlifbası və ərəb dili dərsi alması qeyri-adi hadisədir. Hələ onu demirəm ki, bu dərslərlə yanaşı o, bu böyük din xadimlərindən İslam dini tarixini də öyrənirdi. Nəzərə alsaq ki, bu dərslərdən öyrəndikləri Əzizə Cəfərzadənin bədii və eləcə də elmi fəaliyyətində, xüsusilə, 17 il çalışdığı Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar Fondunda (indiki Əlyazmalar İnstitutu) işlədiyi dövrdə çox işinə yarayıb. Əzizə Cəfərzadə xatirələrində məktəb müəllimləri Abbasqulu ağa Bakıxanov nəslindən olan Allahverdi Bakıxanov və Xanım Bakıxanovaları xüsusi məhəbbətlə yad edir. Heç şübhəsiz ki, tarix fənninə maraq, bəlkə də, tarixi romanlar müəllifi kimi formalaşıb məşhurlaşmasında tarix müəllimi Xanım müəllimənin böyük rolu olub. Yazıçı xoş xatirələrlə universitet müəllimləri Əli Sultanlı, Feyzulla Qasımzadə, Mikayıl Rəfili, Həbib Səmədzadə, Cəfər Xəndan, İsmayıl Əfəndiyev, Əbdüləzəl Dəmirçizadə, Şamil Məmmədbəyli, Arif Dadaşzadə, Əlisöhbət Sumbatzadə, Heydər Hüseynov, Aleksandr Makovelski, Məmmədağa Şirəliyev, Y.Reçitskaya, Mir Cəlal Paşayev, Məmmədcəfər Cəfərov, Məmmədhüseyn Təhmasibi yad edir. Onlar haqqında qələmə aldığı bütün xoş sözlər bir tələbə minnətdarlığıdır. Çox maraqlıdır ki, bu müəllimlər daha sonralar Azərbaycanın seçilib-tanınan professorları, Elmlər Akademiyasının müxbir üzvləri, akademikləri və yazıçıları kimi məşhurlaşıblar.

      XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının sütunları sayılan daha yaşlı nəslə mənsub yazıçı və şairlər Abdulla Şaiq, Məmməd Səid Ordubadi, Səməd Vurğun, Süleyman Rəhimov, Süleyman Rüstəm, Mehdi Hüseyn, Mirzə İbrahimov, Əli Vəliyev, İlyas Əfəndiyev, Mirvarid Dilbazi, Nigar Rəfibəyli, Hökumə Billuri və b. haqqında xatirələri bu yazıçıların sənəti ilə yanaşı böyük insani keyfiyyətlərini də nümayiş etdirir. Bundan əlavə, şübhəsiz ki, yaşıdları, daha gənc nəsildən olan yazıçı və alim dostları haqqında da xüsusi məhəbbətlə yazılmış xatirələri var. Bunlar II Dünya müharibəsindən əvvəl, müharibə vaxtında və ondan sonrakı ağır dövrdə sınaqdan çıxmış, Əzizə ananın özü kimi bütün bu fəsadlarda bərkimiş insanlardır.

      Məmməd Səid Ordubadi nümunəsi onun bir tarixi roman janrına bağlı yazıçıya çevrilməsində mühüm rol oynayıb.

      Əbülhəsən gənclik yaşlarında yazılarına bir inam yaratmış ağsaqqal yazıçıdır və Əzizə ana onun dəstəyini müxtəlif yazılarında dəfələrlə qeyd edib.

      Söhbətlərində Səməd Vurğun və Mirzə İbrahimovun həyatında böyük rolu olduğunu dəfələrlə qeyd edib. Səməd Vurğun onu həm Yazıçılar Birliyinə, həm də Kommunist Partiyasına üzvlüyə təqdim edib. Bundan əlavə, Əzizə ana ciddi xəstə olanda ona maddi yardım və həkim göndərib. İlk kitabı 1948-cı ildə dərc edilməli olan “Hekayələr” kitabının çapına Səməd Vurğun yaşıl işıq yandırıb.

      Əzizə ana xatirələrində qeyd edir ki, Mirzə İbrahimov dəfələrlə onun işi müşkülə düşəndə – universitetdən qovulanda ona dəstək olub. Əzizə Cəfərzadə: “Onun həyatı – həyat məktəbidir. İnsan olmaq, gərək olanda kimsəsizə, çarəsizə kömək əli uzatmaq məktəbidir” – deyə gündəliyində yazıb.

      Professor Əli Sultanlı 6 aylıq universitet təhsili zamanı 3 dəfə qovulmasına baxmayaraq diplom işini yüksək qiymətləndirib, hətta onu çap edilməsini və Əzizə ananın aspiranturada saxlanılmasını məsləhət görüb. 1950-ci ildə Əli Sultanlı, həmçinin elmlər namizədliyi müdafiəsində onun opponentlərindən biri olub.

      Xatirələri içərisində xüsusi yeri uzun illər rəfiqəlik edib tez-tez görüşdüyü yazıçı Əzizə Əhmədova, Azərbaycanın Xalq rəssamı Maral Rəhmanzadə, SSRİ Xalq artisti Zeynəb Xanlarova kimi Azərbaycanın məşhur qadınları turur.

      Tez-tez evimizin qonağı olan yumorist, yazıçı Cahangir Aslanoğlu, Azərbaycan Xalq rəssamı Nəcəfqulu, şairlər Məmməd Aslan, İsgəndər Etibar kimi adamlar haqqında da maraqla oxunan xatirələri var.

      Nə qədər qəribə görünsə də, Əzizə Cəfərzadə İmadəddin Nəsimi və Məhəmməd Füzuli ilə bağlı da xatirələrini də yazıb. Xarici səfərlərdə Hələbdə və Kərbəlada olarkan hər birinin məzarını tapıb ziyarət etmək üçün həddindən artıq əmək sərf edib.

      Xatirələr ancaq xoş yox, həm də çox böyük təəssüf ediləcək, ibrət götürüləcək hadisələri də özündə əks etdirir.

      Anamın əziz oxucusu, güman edirəm ki, bu əsəri tərtib edərkən aldığım ləzzəti mənimlə bölüşəcək, bir həyat təcrübəsindən bəhrələndiyim kimi, siz də bu kitabı maraqla oxuyacaqsınız!

      Turan İBRAHİMOV

      ÖZÜ VƏ AİLƏSİ HAQQINDA XATİRƏLƏRİ

      Ömrün ötən illərinə boylananda¹

      XX əsr – bu mürəkkəb, son dərəcə ziddiyyətli, bir ucu qaranlıq, bir ucu işıqlı, sevinci az, qəmi çox əsrimiz üzü qüruba gedir. XXI əsrin dan yerinə yaxınlaşırıq. Həmişə dan yerinin gözəlliyinə qibtə etmişik, amma qürub çağının da öz gözəlliyi var. Elimizin ağbirçəyi, görkəmli yazıçı, ədəbiyyatşünas, professor Əzizə xanım əsrimizin 1997-ci ilini 75 yaşı ilə qarşıladı. Bu 75 illik ömür, əslində, XX əsrin bir insan ömründə təcəssümüdür. İşıq da, qaranlıq da, sevinc də, kədər də bu ömürdən keçir – iyirminci, otuzuncu illərin repressiya dalğası, müharibə illərinin ağrı-acıları, özünütəsdiq və özünəinam illəri bir-birini əvəz edir. Bir də Qanlı Yanvar günləri. Amansız rus əsgərlərinin gülləsinə qurban getmiş şəhidlərimizin məzarı başında qara geymiş bir ağbirçəyimiz yanıqlı səslə ağı deyir. Əzizə xanım idi o – bu məmləkətin çiçəyi burnunda gedən nakam oğul və qızlarının ruhuna layla çalırdı.

      Sənətkar var ki, yaşamaq onun üçün təkcə yaradıcılıq sevinci deyil, həm də yanğıdır, ehtirasdır. Bu yanğı, bu ehtiras ömrünün son günlərinə qədər onu tərk etmir. Bizim Əzizə xanım da bu yaşınacan qələmindən ayrılmayıb, qələm onun söz qardaşı olub. Bu sənətkar ömrünün acılı-şirinli, sevincli-qəhərli anlarına baş vurmaq üçün sevimli yazıçımızın qonağı oldum.

      Vaqif Yusifli

      (“Panorama” qəzeti, 8 yanvar 1997)

      – Əzizə xanım, ömrünüzün uşaqlıq, gənclik çağlarını necə xatırlayırsınız? Sizi dünyaya gətirən ata-ananız – onların bir insan kimi həyatınızda rolu…

      – 1921-ci ilin 29 dekabr günündə Bakıda dünyaya göz açmışam. Əslim-köküm Şamaxıdandır. Mənim bir insan kimi yetişməyimdə üç övlad yetirən (onların üçü də elmlər doktorudur) anamın böyük rolu olub. Onun sinəsi folklor xəzinəsi idi.

      Anam zəngin bir ailədən çıxmışdı. Atası Şamaxının adlı-sanlı seyidlərindən

Скачать книгу