Сайланма әсәрләр. 2 том. Публицистик язмалар һәм мәкаләләр - Адлер Тимергалин

Скачать книгу

белмим», – диде».

      «Фалпәрәстлек» эзләрен Агыйделнең аръягына тикле барып эзлисе юк. «Фаллос»ның яки «пенис»ның татарча исемендә дә «кот» сүзен, ягъни җан, бәхет рухы, тереклек көче, орлык, яралгы мәгънәсендәге фетишны күрәбез («котый, котчык» сүзләрен һәм муенга асылмалы «котый» мәгънәсендә үк йөргән «битек/бөти» сүзен, аннары аларга баглы анатомик атамаларны искә төшерегез). Димәк, элгәрләребез җенес әгъзаларын, чыннан да, «изгеләштергәннәр» икән дигән фикергә киленә. Тик, «эчке цензорыбыз» манигъ кылганга, бу хакта тәфсилләп сөйлисебез килми. Р.Батулла әлеге мәкаләсендә мондый фаразый параллельләргә үк барып җитмәгән, аның каравы ул өстәмә мисаллар да китерә. «Көньяк мишәр» телендә арба кендеген «котак» диләр икән. «Мең еллар әүвәл, – дип яза Р.Батулла, – «котак» сүзе бөтентүрк халыкларында арба кендегенә карата кулланылганын фаразлап була». Бу очракта фараз кылып интегәсе юк шикелле. Доктор Р. Әхмәтьянов «кендек» сүзенең чуваш, мари, удмурт телләрендә дә булуын, ә тамырының хакас, якут, монгол телләреннән үк килүен күрсәтә. Үзбәктә дә «киндак» сүзе бар. Рус диалектында киндяк – кендек. Госманлы төрек телендә «кендек» мәгънәсендәге сүзнең бөтенләй башка тамырдан булуын әйтеп китик. Ал арбаны «арт арба» белән тоташтыручы тимер кендек, чыннан да, баланы ана организмына тоташтыра торган кендек шикелле бит.

      Шуңа күрә Р. Батулланың кыю гипотезасы һавада эленеп кала.

      Мәкалә авторының тел төбе аңлашыла шикелле. Әйе, тормышны бөтен тулылыгы белән күзаллау өчен, сүгенү гыйбарәләрен дә белешмә-китапларга теркәү акылга муафыйк. Ләкин бу нинди формада эшләнергә тиеш, бусы – икенче мәсьәлә һәм мөһим мәсьәлә. Без бит балигъ булмаган балаларны порнографик фильмнарны караудан яки кайбер китапларны укудан тыеп торабыз һәм дөрес эшлибез. Тәрбия максатларында әлеге сүзлекләрнең массакүләм таралуына киртә корырга кирәк. Цензура? Хәзерге вакытта бу мөмкинме соң? Әйе, бүгенгә мөмкин түгел. Интернетны вирус һәм башка агулы хәшәрәтләр белән чүпләүчеләрнең кулыннан тоту кыен. Бердәнбер чара – ул да булса мондый цензура эшен Интернет челтәренең үзенә – ниндидер бер суперинтеллектка йөкләү. Аны ничек һәм кайчан эшли алырлар дисәгез, мин «белмим» дип җавап бирергә мәҗбүрмен. Ләкин киләчәктә эшли алмасак, Интернет дигән афәттән, гомумән, баш тартырга туры килмәгәе.

      «Крутой» егетләр иң элек норматив булмаган лексика белән кораллана. Казандагы Яңа Бистә таркалган булса да, бистәнең рухы исән, бүген чәчәк аткан базарларда ул көчәйде, ә «бистә теле» баеды гына. Бистә чухурлары да исәннәр. Бистә рухы базар мәйданына гына сыймый хәзер, ул эстрадаларга менде, чиновниклар даирәсен яулап алды, мәдәният, әдәбият, фән, сәясәт әһелләре дөньясында ике йөзле мещаннар рухы, көнчел бистә психологиясе хакимлек итә башлады.

      Сүгенү сүзләре, нормативтан тыш лексика беренче нәүбәттә шушы бистәчелеккә хезмәт итте, итә һәм итәчәк. Шуңа күрә бу тема белән спекуляция ясау иң элек мәдәнияткә китереп суга, һәм без болай да санаулы культура казанышларыбызны җуя барабыз. Бәшировлар,

Скачать книгу