LITMIR.BIZ

Скачать книгу

itle>

      BİRİNCİ HİSSƏ

      I

      Cavan oğlan kirayələdiyi xırdaca otağından çıxıb ağır-ağır “K” körpüsünə tərəf getməyə başladı. Ev sahibəsinin mənzili oğlanın otağından bir pilləkən aşağıda idi. Naharı da, ev işləri də ev sahibəsinin boynunda idi.

      Yoxsulluq onu əldən salmışdı. Hər dəfə küçəyə çıxanda ev sahibəsinin mətbəxinin qarşısından keçməli olurdu. Ev kirəsini çoxdan vermədiyi üçün hər buradan keçəndə əzab çəkir, ona rast gəlməkdən qorxurdu. Hər dəfə qarşılaşanda arvadın kirayə pulu üçün deyinməsi, eyni zamanda ondan yaxa qurtarmaq üçün özünün cürbəcür yalanlar uydurması, üzr istəməsi zəhləsini tökmüşdü. Amma bu dəfə qorxması özünü də heyrətə saldı: “Bir gör nə iş tutmaq istəyirəm, özüm də boş şeydən qorxuram… Yaxşı, bəs indi niyə gedirəm? Bu mənim əlimdən gələndir? Xeyr, xəyal xatirinə özümü əyləndirirəm…”

      …Ürəyi döyünə-döyünə bir üzü kanala, bir üzü “N” küçəsinə baxan nəhəng evə yaxınlaşdı. Dar və qaranlıq pilləkənlərlə dördüncü mərtəbəyə qalxıb qapının zəngini çaldı.

      İti, acıqlı baxışı və sivri balaca burnu olan bu qarının altmış yaşı olardı. Nazik uzun boynuna cındır parça sarımış, çiyninə yırtıq xəz atmışdı. Qarı şübhə ilə oğlana baxdı. Oğlan azca baş əyib nəzakətlə mızıldadı:

      – Raskolnikovam, tələbəyəm. Bir ay öncə yanınıza gəlmişdim.

      Qarı baxışlarını ondan ayırmadan:

      – Yadımdadır, atam, yaxşı yadımdadır, – dedi.

      Raskolnikov özünü itirdi.

      – Yenə də elə bir iş üçün gəlmişəm.

      Qarı otağın qapısını göstərib qonağı qabağa buraxdı.

      Raskolnikov kiçik bir otağa keçdi. Günəş işığı otağı işıqlandırmışdı. O öz-özünə düşündü: “Deməli, onda da otağa belə işıq düşəcək!” Qarı otağa girdi, düz onun qarşısında dayanıb sərt bir ifadə ilə soruşdu:

      – Nə lazımdır?

      – Girov qoymağa şey gətirmişəm.

      Cibindən köhnə bir gümüş saat çıxardı.

      – Əvvəlki girovun da vaxtı üç gündür çatıb, ay qurtarıb.

      – Bir ayın da faizini verərəm, səbir edin.

      – Səbir edəcəyəm, ya sizin şeyinizi indi satacağam – bu öz işimdir, atam.

      – Alyona İvanovna, saata nə qədər qiymət qoyacaqsınız?

      – Atam, bu heç nəyə dəyməz. Keçən dəfə sizə üzük üçün iki kağız manat vermişəm, ancaq onun lap təzəsini zərgərdən manat yarıma almaq olar.

      – Dörd manat verin, mən onu geri alaram, atamdan qalıb. Bu yaxında pul alacağam.

      – Manat yarım, faizi də qabaqcadan, istəyirsiniz, verim.

      Raskolnikov həyəcanla dedi:

      – Manat yarım?

      – İxtiyar sizindir.

      Qarı saatı ona uzatdı. Oğlan saatı aldı, istədi çıxıb getsin, yadına düşdü ki, bura ayrı iş üçün gəlib axı. Kobudcasına:

      – Verin, – dedi.

      Qarı əlini cibinə salıb açarı çıxardı, o biri otağa keçdi. Oğlan maraqla qulaq asmağa və düşünməyə başladı. Qarının komodu necə açdığı eşidilirdi. “Komodun, yəqin, yuxarı gözündədir, – düşündü, – deməli, açarları sağ cibinə qoyur. Açarlar hamısı bir yerdədir, polad halqaya keçirilib. Onların içində bir açar var, hamısından böyükdür, özü də diş-dişdir. Bu, əlbəttə, komodun açarı deyil. Deməli, bir mücrü, ya da sandıq var. Bu nə alçaq işdir mən tuturam…”

      Qarı geri qayıtdı.

      – Budur, atam, hər aya iki şahı faiz tutulsa, onda bir ay üçün sizdən manat yarıma qabaqcadan on beş qəpik, iki əvvəlki manat üçün də bu hesabla qabaqcadan iyirmi qəpik tutmaq lazımdır. Cəmi edir otuz beş qəpik. Saat üçün indi siz məndən bir manar on beş qəpik almalı olursunuz. Buyurun.

      – Nə? İndi bir manat on beş qəpik oldu?

      – Bəli.

      Raskolnikov mübahisə etməyib pulu aldı.

      – Alyona İvanovna, bu günlərdə, bəlkə, sizə bir şey də gətirdim. Gümüş papiros qabıdır.

      – Sağlıqla qalın…

      – Evdə tək olursunuz, bacınız yoxdur? – dəhlizə çıxanda ehtiyatla soruşdu:

      – Atam, bunun sizə nə dəxli var?

      – Əlbəttə, dəxli yoxdur. Elə-belə soruşdum. Sağlıqla qalın…

      Raskolnikov çaşqın halda küçəyə çıxdı. Həyəcanla öz-özünə dedi: “Aman Allah, bu nə iyrənc fikirdir! Yoxsa mən… Yox, ola bilməz! Belə dəhşətli bir şey mənim ağlıma haradan gəldi? Gör mənim qəlbim necə çirkin bir şeyə qabilmiş!”

      O, həyəcanını gizlədə bilmir, sərxoş adamlar kimi yeriyirdi. Özünə gələndə gördü ki, içki dükanının qarşısında dayanıb. Raskolnikov indiyə kimi içki dükanına girməmişdi. Ancaq indi başı hərlənirdi. Birdən-birə zəifləməsinin səbəbini isə aclıqda görürdü.

      Qaranlıq və çirkli bir küncdə oturub öz-özünə ümidlə düşünürdü: “Bunlar boş şeydir, karıxmaq lazım deyil! Tfu, belə də miskinlik olar?!”

      Ətrafına nəzər saldı. Dükanda üç adam qalmışdı. Qonşu stolda iki nəfər oturmuşdu. Onlardan biri kefli idi. Arabir öz-özünə mahnı oxuyurdu. Yanındakı isə ona heç fikir vermir, hətta ədavətlə baxırdı. Üçüncü adam isə tək oturub arabir ətrafına baxırdı. Elə bil həyəcanlı idi. Özü də qulluqdan çıxmış məmura oxşayırdı.

      II

      Raskolnikovun fikri də məhz bayaqdan gözünü ondan çəkmədən tək oturan məmurda idi. O, birdən Raskolnikova baxıb:

      – Hörmətli cənab, söhbət üçün sizə müraciət edə bilərəmmi? Məncə, siz oxumuş, içkiyə adət etməyən birisiniz. Mən də müşavirəm, familiyam da Marmeladovdur. Qulluq edirsinizmi?

      – Xeyr, oxuyuram.

      Səndirləyə-səndirləyə gəlib Raskolnikovun yanında oturub həvəslə söhbətə başladı.

      – Əyyaşlıq, təbii ki, yaxşı iş deyil, ancaq yoxsulluq ayıbdır. Yoxsul olanda səni insan məclisindən qovub çölə atırlar. Buradan da yol içki dükanına gedir. Bir ay əvvəl cənab Lebezyatnikov arvadımı döyüb… Beş gecədir ki, Nevada ot baraklarında qalıram.

      Onun danışığı yavaş-yavaş ətrafdakıları da cəlb etdi. Deyəsən, onu burada çoxdan tanıyırdılar. Dükançı bərkdən dedi:

      – Oyunbaz, məmursansa, niyə işləmirsən?

      Marmeladov üzünü Raskolnikova tutdu:

      – Niyə? Elə bilirsiniz sürünməkdən xoşum gəlir? Lebezyatnikov arvadımı döyəndə, mən də sərxoş halda buna baxanda əzab çəkmirdim? Ancaq arvadım Katerina İvanovna alicənab olsa da, ədalətsizdir. Hərçənd başa düşürəm ki, o mənim saçımı da mənə ürəyi yandığı üçün yolur. Mən heyvanam!

      Dükançı əsnəyərək dedi:

      – Əlbəttə!

      – Onun corabını, ləçəyini satıb içkiyə vermişəm. Üç körpə uşaqla soyuq bir otaqda yaşayırıq. Bu qış ona soyuq dəydi. Öskürəndə artıq sinəsindən qan gəlir. Ciyərləri də zəifdir, hiss edirəm ki, vərəmə tutula bilər. Bərk əzab çəkmək istəyirəm, ona görə içirəm.

      O, ümidsizliklə başını stola sarı əyib sözünə davam etdi:

      – Cavan oğlan, sizin üzünüzdə kədər gördüm, ona görə dərhal sizə müraciət etdim. Bunlar onsuz da hər şeyi bilir. Arvadım quberniyanın nəcib dvoryanlar institutunu qızıl medal və tərifnamə ilə bitirmişdir. Medalı çoxdan satmışıq. Tərifnamə isə sandıqda yatır. Ona keçmiş həyatından bircə

Скачать книгу