ТОП просматриваемых книг сайта:
Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат. Валерий Луковцев
Читать онлайн.Название Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат
Год выпуска 0
isbn 978-5-7696-5755-9
Автор произведения Валерий Луковцев
Издательство Айар
Никто не должен содержаться в рабстве или в подневольном состоянии: рабство и работорговля запрещается во всех их видах.
Международный пакт о правах человека.Всеобщая декларация прав человека
КӨМҮСКЭ УУЛААХ КЫАЙЫЫ ЫАР ТОЛУГА
Киһи аймахтан 50 мөлүйүөнтэн тахса олоҕу илдьэ барбыт иэдээннээх II аан дойду сэриитин төлө тарпыт фашистыы Германияны кыайыыга урукку ССРС бары норуоттара кыттыбыттара. 90-с сыллааҕы Госкомстат дааннайынан, Сэбиэскэй Сойуус 196,7 мөл ахсааннаах нэһилиэнньэтиттэн 26,6 мөл, ол иһиттэн сэрии хонуутугар – 8 668 400 киһи тыынын толук уурбута. Кэлиҥҥи бириэмэҕэ өссө да элбэх сыыппараны аҕалаллар. Оттон аан дойду 61 судаарыстыбатын сэриигэ киллэрбит, улуу державалары барыларын кытары сэриилэспит Гитлер баһылыктаах ньиэмэс аармыйатын өлбүтүнэн сүтүгэ уопсайа (1939 сыл балаҕан ыйыттан 1945 ыам ыйын саҥатыгар диэри) 3 950 тыһыынча. Ол иһиттэн 2,6 мөл саллаат биһиги дойдубутун кытары сэриигэ өлбүтэ. Көстөрүн курдук, адьырҕа нацист сэрииһиттэрин арҕаһын тоһутуу сүрүн ыарын сэбиэскэй норуот сүкпүтэ.
Ыраах тыылга баар Саха сирэ кыайыы туһугар ыартан ыар сүтүгү, хоромньуну көрсүбүтэ. Устуоруйа билимин дуоктара Ю.Д. Петров дааннайынан, фроҥҥа ыҥырыллыбыт 62 243 киһиттэн 1941, 1942 сыллардааҕы бастакы хомуурга туһааннааҕынан 16964; 21 449 киһи ыҥырыллыбыт. Ол иһигэр өрөспүүбүлүкэ тас өртүттэн 2 тыһ. тахса саха кыргыс хонуутугар барбыт. Үлэ фронугар 3042 киһи кыттыбыт. 1945 сыл бэс ыйыттан 1947 кулун тутарыгар диэри 12 тыһ. төннүбүт. Оттон 1941 сылга диэри бааһыран сэрии хонуутуттан төннүбүт 3754 саллаат баара. Ол аата сэрииттэн төннүбүттэр уопсай ахсааннара 15754 киһи буоллаҕына, 40 тыһ. тахса киһи өлбүт, сураҕа суох сүппүт диэн учуонай ааҕар. Ол эрээри кэлиҥҥи чопчулааһынынан, өрөспүүбүлүкэттэн ыҥырыллыбыт нуучча, атын омук дьоно төһөлөрө эрэ киин куораттарга, уобаластарга хаалбыт. Кини 1939 сыл тохсунньутугар диэри тыа сиригэр 300 тахса тыһ. ахсааннаах нэһилиэнньэттэн 89,5 тыһ. фроҥҥа баран, тыылга сутаан, хоргуйан, ыалдьан өлбүтүттэн, 45 тыһыынчата бэттэх тыына быстыбыт диир. Ити сыыппараттан сылын аайы кырдьан, ыалдьан өлөөччү киһи ахсаанын көҕүрэттэххэ, сутаан, ыалдьан өлбүттэр ахсааннара тахсар.
1941—1944 сс. Саха АССР совнаркомун бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан, кэлин өрөспүүбүлүкэ салайааччытынан үлэлээбит С.З. Борисов «Алмазы и вожди» 2000 сыллаахха тахсыбыт кинигэтигэр оччотооҕу дьулаан алдьархай туһунан бу курдук ахтан суруйбута: «…Ведь прошедшая Отечественная война принесла якутянам очень много горя. Вкратце расскажу о том, что мне самому пришлось наблюдать и пережить в эти суровые годы.
С 1941 по 1944 годы я работал заместителем председателя Совнаркома ЯАССР. Что касается условий существования якутян, то это был жуткий период. Крепкие мужчины ушли воевать, и вся тяжелая работа легла на плечи стариков, женщин и подростков. А тут еще ежегодные напасти – засуха, лесные пожары и прожорливая саранча. В одно время прекратился завоз продуктов с «материка». От недоедания, истощения умирало много людей. До сих пор перед моими глазами стоят