Былыргы былдьаһыктаах сыллартан… Саха боотурун сэбэ-сэбиргэлэ - Николай Аржаков

Скачать книгу

тыллаах

      Этигэн хомус

      Киһи аймах

      Кутун-сүрүн

      Доҕоро буолаҥҥын,

      Алыптаах дорҕоонуҥ

      Иэйиитэ

      Сүрэх-быар

      Ортотунан киирэн,

      Аан дойду

      Дьонун түмэр

      Сүдү да

      Күүстээххин.

      2009 сыллаахха түҥ былыргыттан Туймаада хочотугар Эллэй Боотур ыһыах ыһыаҕыттан өбүгэлэрбит түөлбэлээн олорбут Уураахы аҕатын ууһун сириттэн дьикти үчүгэйдик үйэлэр усталарыгар дьэбиҥҥэ даҕаны сиэниллибэккэ бэйэтин быһыытын-таһаатын, кырыыларын тутан илдьэ хаалбыт былыргы саха мындыр ууһа аҥаардас таптайыынан эрэ оҥорбут тыла тостон быраҕыллыбыт хомуһун булан турабын. Тимир оҥоһук оҥоһуллубут сыла кыайан ханнык даҕаны экспертизаҕа быһаарыллыбат. Ол гынан баран, ити өтөхтөн 1869 сыллаахха оҥоһуллубут харчы көстүбүтүттэн сылыктаатахха, ол кэминээҕи диэххэ сөп. Булбут хомуспун уонна былыргы тимир уустара уһааран ылбыт 3,5 кг ыйааһыннаах болгуо тимирдэрин Хомус Аан дойдутааҕы музейыгар бэлэхтээбитим. Хомус кээмэйдэрэ: тиэрбэс ис диаметра – 24 мм, тиэрбэс тас диаметра – 33 мм, тиэрбэс халыҥа – 5 мм, хомус сыҥааҕын уһуна ис диаметрын муннугуттан төбөтүгэр диэри – 55 мм, сыҥааҕын иэдэһин кэтитэ – 4,5 мм.

      Түҥ былыр бэйэбит мындыр уустарбыт тимирдээх тааһы уулларан, тимир болгуо ылан, ону эллээн бу маннык хомуһу охсоллоро диэн омуктарга кыбыстыбакка көрдөрөр кыахтаахпыт.    Дьэ онон, бу былыргы хомуска сөптөөх болҕомто ууран, Туймаада ыһыаҕын тэрийээччилэрэ да, хомус музейын үлэһиттэрэ да анал тэрээһиннэри, былыргы уустарга сүгүрүйүү сиэрин-туомун ыыталлара буоллар ыччакка ордук туһалаах буолуо этэ.

      Хомус тиллиитэ

      Чулуу уус таптайбыта

      Чочуйбута, тыллаабыта,

      Чугаһынан суох

      Чуор куоластаабыта.

      Кыталыктыы лыҥкынас,

      Күөрэгэйдии дьырылас

      Кырыымпалыы иэйиилээх,

      Кэрэ куоластаах бэйэм.

      Тылым тостон,

      Туһабыттан тахсан

      Тоҥ буор анныгар

      Туймааран сыппытым …

      Таба тайанан,

      Тууйуллууттан босхолоон,

      Талыы таһаабын

      Туруордулар көрүүгэ.

      Уһун сылларга

      Урааҥхай куттааҕы

      Угуйуом хомуска

      Уйулҕатын хамсата

      Тоҕо Боло Уус диэн ааты ылыммытым интэриэһиргэтэр буолуохтаах. Хомуска ылларбыт киһи саҥаттан-саҥа дорҕоону таһаарыан баҕарар. Онуоха ол дорҕоонун көрдөөн, элбэх хомуһу маҕаһыыннарга, хомус уустарын быыстапкаларыгар тардан көрөн сыымайдыыр уонна атыылаһар. Ол иһин хомусчукка араас уустар охсубут хомустара түмүллэр. Дьэ, арай биирдэ намыһах дорҕоону хомуска саҕан таһаарар санаа арахсыбаттыы киирдэ. Оннук дорҕоону көрдөөн, бэрт уһуннук араас хомуһу тардан көрдүм да кыайан булбатым. Онтон сылтаан бэйэм хомус охсон көрөргө сананным. Хас даҕаны сыл ыһыахтарга ыытыллар хомус уустарын күрэхтэрин сыныйан көрөн, үөрэнэн, билигин хомус охсуутунан дьарыктанабын. Билиҥҥи кэм сиэринэн, хас биирдии хомус ууһа сахалыы ааттанара эрэйиллэр. Ол иһин былыргы өбүгэлэрим Боотур Уус уонна Боло Күлүкээн ааттарыттан таһааран, эмиэ биир өбүгэбит Сэһэн Боло курдук, Боло Уус диэн ааты ылынным.

      Биттикигэ остуруок ханан турбутай?

      Быйыл дойдубар от үүнүүтэ үчүгэй. Биттикигэ сайын Өлөксөөндүр Булуҥун үрдүнээҕи дүөдэ

Скачать книгу