LITMIR.BIZ

Скачать книгу

alifannı habarın, eger alifannı bermeseng, özüne katın bolup barğannı süyegen Hacitarhan hannı habarın barın da Amanhorğa ayta.

      – Ana-canım, degen anasını lakırın bitme koyup Amanhor,

      – Seni sözlering mağa köp zatnı açık-ayan etdi, köp zatlağa gözlerim açdı.

      Tatarhan “aldatıp kaçğansız” dep nege aytğannı Amanhor anglay, hali barı hanlar bir yimik onu göz aldında zulmuçular bolup ere tura. Anasını lakırı Amanhornu bek haleklendirgen. Ol talçığıp ne eterin bilmey, olturğan yerinden atılıp turup ari-beri yürüp yibergen. Tamda ilingen dutarına gözü ilinip getip, gağıp onu goluna ala, çerte de, şu rubaileni14 bir oylu mukamnı çalınıvuna goşa:

      Tavlardan şar-şar akğan suv gerek

      Bu hanlanı kirin, nasın cuvmağa,

      Yarlı halknı yanın tutup işleygen

      Ulanlar gerek anadan tuvmağa.

      Cuvulmasa bolmas, bular naslanğan,

      Yürekleri tot temirdey poslanğan.

      Analardan tezde tuvar ulanlar,

      Olar biçer bu hanlağa planlar.

* * *

      Yazbaş. Mart aynı art günleri. Begevül gelip Amanhornu hansarayğa çakırıp getgen. Amanhor “alifan cıyma yiberir” dep oylasa da, artda da “yazbaşda alifan bolamı” degen pikrusu gerti bolup çığa ol hansaraynı aldına yetip garay: yegilip hazir bolğan beş arba, har arbada beş-altı kul-karavaş olturğan. Olar kimge busa da birevge garap toktağanlar.

      Begevül Amanhornu kapudan giyirip, Vahapbekni yanına yerli uzata. Vahapbek şosahat işge girişip, hannı hukmusun başlay:

      “İdara kitabi Vahapbekge şu firmanım15 bulan hukmu etemen vilayat hanı Tatarhan: geçikdirmey, tez yılkıdan atlar da geltirip, beş arba hazir etmekni, har arbaha haydavçusu bulan altışar adam kul-karavaş da mindirip, alifançı Amanhornu, Said Mahammatnı ulanın, olağa baş etip, on beş gün vada bulan avlakğa yiberirsen, çaçğan va çaçılacak aşlıklağa ziyan beregen canlardan lobanlanı, gözetçileni, çiçğanlanı halek etsinler, tereklerde kuş uyalanı buzsunlar, guş yımırtğalanı bir yağına atsınlar. Gul-garavaş, Said Mahammatnı ulanı Amanhornu purmanından çıkmay on beş gün, geçe demey-gün demey işleme gerekler. Bir arba bulan olağa aşamağa arpa un va tuzlanğan balık da bersin. Amanhornu çakırıp saraynı kadisini aldına yiberirsen.

      Vilayat hanı– Tatarhan”.

      Vahapbek firmannı ohup tüşündürgen song, Amanhor bulan saray gadisini yanına girgen.

      Amanhor gadini talabına göre namaz cuvunup bitgende, ol Amanhornu aldındağı giççi alaşa şancalğa Kurannı açıp salğan va onu üstüne kolun saldırıp antnı başlatğan:

      “Men, Amanhor, Said Mahammatnı ulanı, ant etemen Tatarhannı sarayında, saray gadisini aldında, ongkolumnu Kurannı üstüne de salıp. Huday Talanı birligi va Mahammat Payhammarnı haklığı bulan, hanım Tatarhannı adamlarına adillik bulan, hannı kurumuna hıyanat bolmay, onu vazir- nazirlerini aytğanın geri urmay, hannı buyruğun kütecekge, hansarayda işlecekge, hanğa hıyanat adamlanı bilsem de, hansarayına malum etecekge, vollah, billeh, tallah dep, şu Kurannı koluma alıp öbemen”.

      Gadi ant etip bitgen song, Amanhorğa, Tatarhannı ayıplanğan adamğa bulay goduları bar dep gorguv bere:

      “Antnı buzğan adamnı itlege talatıp, çarhına yara salmag, argasına yorme urmag, sibirge yibermek, gözlerin ine bulan çogumag, zındanğa taşlamag, darağaçlağa asıp öltürmek”. Hannı atından gadi beregen gorkuvlarda Amanhornu onça halı bolmağan. Üyüne gaytıp, anasına barı halnı da anglatıp bitgen song, getmege hazirlene va arbalanı birisine de minip gul-garavaşlar bulan avlagğa gete.

      Amanhor avlaglanı aylana, Tatarhannı vilayatındağı halgnı bek yazıg yaşavun göre: cabarnı gazıp etgen köp töleler, hannı gul-garavaşları gündüz avlaglarda işlep, geçeler tölelerde yata. Yastıg, töşek, yuvurğan yog, yalan ayag, üstlerinde yulduz yimik yamavlu opurag. Olar yer tebeler, tatavullar gazalar, birleri beline yetişginçe suvnu içinde çaltik suvaralar. Amanhor hali dağı da yahşı bile, Tatarhan zulmuçu ekenni.

      Amanhor bulan barğan adamlanı avlagda avrup birisi öle. Han bergen azıg bitip, avlagda aşamağa zat da galmay, içegeni sasıgguyu suvlar, aşayğanı tuzlu balıg.

      Amanhor gul-garavaşlanı yalkdırmayman dep, zaman zaman dutarnı soğup, bulağa yırlar, sarınlar ayta. Amanhornu yırlarında, yomaglarında va ihtilatlarında Tatarhannı bulay buzughan gurumuna garşı söylemekden muradı, gul-garavaşğa es tapdırmag, gul-garavaşnı va özge sabançılanı zulmuçu hanlanı gurumuna garşı turğuzmag bolğan.

      Amanhor gırğıy guş bulan gargaguşnu yomağın bulay aytğan.

      “Meni atamnı Tarhan Murza degen galmuglu bir gonağı bar edi. Men yaş zamanda onuhabarlarına tınglama bek hoşlu edim. Ol har zaman mağa tiziv yomaglar ayta bola edi. Onu yomaglarından gırğıy guş bulan gargaguşnu hakındağı yomağı meni esimde daimge galğan. Tarhan Murza bulay ayta edi: bir avlagda suv yağada garga bulan gırğıy bir birine garşı bolalar. Gırğıy soray gargadan16:

      – “Ay, garga yoldaş, sebep nedir, siz gargalar dünyada üç yüz yıl ömür süresiz, bizgırğıylanı ömürü otuz yıldan arige barmay?” degen.

      Garga bulay cavap bere:

      – “Biz, gargalar, ölgen cannı etin aşap, ganın içebiz, şu sebepli üç yüz yıl yaşaybız, Siz gırğıylar, guşlanı savlay tutup, savlay da ganın içesiz, şo sayalı sizin ömürügüz gısğa bola”, degen. Gırğıy: “Olay busa men de bugünden ari yağına ölgen cannı etin aşarman, sizin yimik, men de üç yüz yıl yaşamağa süyemen”, degen.

      Eki de guş ganat gağıp uçğanlar. Avlagda ölüp yatğan bir at bolğan. Gargalar cıyılıp şonu etin aşaylar. Gırğıy da çogup bir gesekni avzuna sala. Et iyis, cirgene turup gırğıy neçik de bir gesek etni yuta, birdağı çogup birdağı gesekni yuta, birdağı yutma süye, tek iyisge çıdap bolmay, yüreği bulğanıp, avzundağı etni taşlap, gargağa:

      “Yoldaş, sasıg etni aşap üç yüz yıl yaşağınça, taza-taza et aşap, issi-issiley gan da içip otuz yıl ömür sürgenim golay, toba bolsun, dağı iyis etge tiymecekge”, dep uçup gete.

      Amanhor ayta: “Biz, gul-garavaş, altmış-yetmiş yıl bu gıyınlıgda birevlege işlep yaşağınça, otuz yıl öz ihtiyarıbızda, öz başıbız uçun işlep yaşağanıbız golay tügülmü?”

      Gul-garavaşlanı birleri soraylar: “Biz o erkin dünyanı görürmikenbiz, özübüz işlep, özübüz tapğanıbıznı özübüz aşap yaşayğan günler bizge bolurmuken?”

      Sabançılanı, gullanı, garavaşlanı bu gastları, hıyalları Amanhornu birden bir hakite, onu yureginde yangı talpınıvlanı uyata. O dutarın çertgende, gıllar gartıllap, dört de yagnı ökürte. Amanhor yır bulan bulay cavap bere:

      Uyan, gurdaşım, uyan, sırdaşım,

      Uhlama, et öz başıngnı çarasın!

      Misgin bolup bulay turma yaramas,

      Görset halkga yüreğingni yarasın!

      Yüreklerde ok gadalğan yara bar,

      Ol yaranı sav etmege çara bar.

      Golunga al tübegingni oğungnu,

      Hansarayğa gazaplanıp çaba bar.

      Uhubuzdan

Скачать книгу