Сызып ак нур белән… / Озари душу светом… - Мухаммет Магдеев

Скачать книгу

кулын салды. «Талагы да, мулласы да чәнчелсен», – дип уйлады ул».

      «Талак» – Ф. Сәйфинең иң уңышлы хикәяләреннән берсе.

      Күренекле язучы-журналист, педагог, тарихчы һәм тәнкыйтьче Фатих Сәйфи-Казанлының тууына быел 75 ел тулды. Фатих Сәйфинең әдәби-иҗтимагый эшчәнлеге беренче рус революциясе елларында ук башланып китә. Азатлыкка, яктылыкка омтылган яшь укытучының ялкынлы мәкаләләре бер-бер артлы татар матбугатында күренә башлыйлар. 1907 елда аның «Мөкатдәс хезмәт» дигән беренче әдәби әсәре басылып чыга. 1909 елдан башлап Фатих Сәйфи инде драматург. Беренче драма әсәрләреннән үк («Җәмәгать хадиме») Ф. Сәйфи үзенең әсәрләрендә һәрвакытта да теге яки бу күләмдә хатын-кыз азатлыгы проблемасын күтәрә. Әйтергә кирәк, аның әсәрләрендә хатын-кыз образлары шактый тирән, тере итеп, психологик планда бирелгәннәр.

      Фатих Сәйфинең революциягә кадәрге чордагы драматургиясендә Г. Камал, Ф. Әмирхан күтәргән татарлар арасындагы аталар һәм балалар проблемасы аеруча күзгә ташлана. Бу яктан аның 1911–1914 елларда язылган «Ямьсез тормыш» исемле өч пәрдәлек пьесасы характерлы. Кечкенә генә күләмдә булган бу әсәрдә дин сөреме белән зәһәрләнеп каткан Гаҗби карчык, кадимче каенанасыннан да, «җәдитче» иреннән дә каһәрләнүче Әминә һәм яңа, ирекле тормышка омтылучы, ләкин тормыш тарафыннан канатлары киселгән Һаҗәр типлары авторның тормышны тирәнтен аңлаучы икәнен күрсәтеп торалар. Дөрес, Ф. Сәйфинең бу пьесасында, искелекне җимереп, яңа, якты тормыш төзү, шул исәптән хатын-кызларны да азат итү өчен дөрес юллар тапкан геройны без күрә алмыйбыз әле. Ләкин шунысы ачык: демократик рухта булган мөгаллим Мөхәммәт үзенең бурычын, түбәннән торып, халык арасында эшләүдә, халыкка хезмәт итүдә күрә. Шуның өстенә Ф. Сәйфи әсәрдә бик уңышлы гына символик бер деталь бирә. Искелекне яклап киресенә каткан Гаҗби карчыклар заманы инде узып бара, аның кайчандыр Мөхәммәтзариф белән төбендә чәй эчеп утырган агачлары инде корыган. Яңалык килә, русча укучы егетләр, битләрен яшермәүче кызлар көймәдә йөриләр, чәчәкләр турында сөйләшәләр, театрга баралар…

      Язучылык эше – Фатих Сәйфинең күпкырлы эшчәнлегеннән бер өлкә генә. Аның тормыш юлына күз ташласаң, унынчы еллардан алып гомеренең соңгы көненә кадәр әдәби тәнкыйть мәйданында киң колач белән эш алып барганын күрәсең. Әдәбиятта буржуаз идеологиянең чагылышы булган футуризмга татар матбугатында беренче мәртәбә җимергеч тәнкыйть белән чыгучы кеше Ф. Сәйфи иде. «Йолдыз» газетасының 1914 ел 1136 нчы санында басылган «Футуризм» исемле бу мәкаләдә яшь тәнкыйтьче ялган модернистларның череп бара торган буржуазия идеологлары икәнен ача, футуризм агымын – «рухи авыру», ә ул агымны алга сөрүчеләрне «җәнҗалчылар» дип атый. «Хәзерге футуристлар кеби җүләрлек, шарлатанлык таратуны, – ди ул, – тарих көпчәгенә чолгана торган комачаулар гына димез».

      …Ф. Сәйфи Уфада «Галия» мәдрәсәсендә укытучы булып эшләгәндә шул чорның алдынгы карашлы укымышлылары белән тыгыз элемтәдә була. Әдәбият мәйданында аның үсешенә бигрәк тә шул чорда «Галия» дә укыткан

Скачать книгу