ТОП просматриваемых книг сайта:
Илоҳийнома. Шайх Фаридуддин Аттор
Читать онлайн.Название Илоҳийнома
Год выпуска 0
isbn 978-9943-20-945-9
Автор произведения Шайх Фаридуддин Аттор
Издательство Yangi asr avlodi
Тасаввур қилайлик: ҳазрати Одам Ато фарзандлари буғдой еб, буғдой неъматлари билан тирикчилик ўтказмаганда нима бўларди? Шайх Фаридуддин Аттор айтган мусибат юзага келарди:
Бани одам агар гандум нахурди,
Ҳаме мардум ба жуз мардум нахурди.
Чунончи, одам қавми агар буғдой емаса эди, улар бир-биридан бошқа бир нимани емасди. Шубҳасиз, шундай бўларди. Фақат сиёҳ эмас, балки қон ва кўз ёш ила қоғозга битилиб келинган башар тарихи Атторнинг ҳақлигини ҳамон тасдиқлаб турибди.
Инсонни зулм ва йиртқичликдан сақлайдиган, нафсни офат ва қабоҳатлардан поклайдиган иккита куч манбаи бор. Бири – Оллоҳни таниш, У кўрсатган йўлдан юриш. Иккинчиси, Ўзни англаш. Англаган – севади, севган эса тушунади. Энг мураккаб, энг қалтис муаммоларни ҳал қилиш шунда ўз-ўзидан енгиллашиб, ўнглашиб боради. Бектошийлик тариқатининг бош фалсафаси бор-йўғи тўрт қаторгина шеърда ифодалангани тасодиф эмас:
Бир-бирини севмаганни,
Ўзлигини билмаганни,
Одамга бош эгмаганни
Номини шайтон деюрмиз.
Асосий ҳақиқат ана шу. Ҳамма давр, ҳамма замонларда инсон зиммасига юкланган муқаддас вазифа ҳам мана шу: Ҳақни ва халқни севиш.
Мутасаввуфларга кўра, инсон Тангри мазҳарларининг энг юксаги. У яратилмаса, коинот ҳам яратилмасди. Борлиқ бир жасад. Унинг руҳи ва жони одам. Лекин бу хусусда қанчалик кўп гапирилиб, нечоғлик кўп ёзилмасин, илоҳий моҳият мушоҳадаси кенг қулоч ёзмаган. Ишқ ва ирфон сирлари тадқиқ қилинган бир асарда:
Мо Худойи олам одам ёфтем,
Инчунин одам вале кам ёфтем,
дейилади.
Яъни биз олам Тангрисини одам ўлароқ топдик. Аммо бундай одамни жуда кам учратдик. Шарқда шу тоифага мансуб кишиларга валий, ориф, сўфий, фақир ёки дарвеш дейилган. Одамлар шу зотларнинг ўзига ҳам, сўзи ва амалига ҳам ишонишган. Алдамагани, риёга ён бермагани, холислиги, кароматфурушлик қилмагани боис халқ уларга эргашган.
Булар кўнгилда томир ёзмаган ёки ўзи яшамаган ҳолдан баҳс юритишга қатъиян қарши бўлишган. Ривоят қилинишича, фақир ҳоли хусусида халққа маъруза қилган Рувайм бин Муҳаммадга машҳур шайхлардан бири қуйидаги мазмунда бир байт айтибди: «Одамку ўлдирмассан, қилични не қилурсен? Қимматбаҳо қилични сотиб пулига тўтиқуш олсанг бўлмайдими?» Рамз ва киноя ила айтилган бу фикрдан кўзда тутилган мақсадни Абу Бакр Муҳаммад бин Исҳоқ Бухорий бундай изоҳлайди: «Рувайм дилида бўлмаган, ўзи яшамагани ҳолдан баҳс юритмиш. Ҳолбуки, фақир ҳолини аввал кўнгилда барқарор айлаш, сўнгра унинг моҳият ва фазилатларидан сўзлаш ё ёзиш лозим. Буюклардан бири демишки, «Табиатига ёт, яъни руҳиятидан жой топмаган бир ҳол ё бир ҳақиқат хусусида гапирган кимсанинг даъвоси уни эшакка яқинлаштиради…» Демак, гапга ружуъ қилиш, донолик ролини бажариш билан ҳақиқатга хизмат қилиб бўлмайди. Асос – маъно, моҳият, асос – дард ва самимиятдир. Шулар бўлмаса, қолгани сохталик, алдов ва ҳийла эрур.
Маъно ва моҳият эшиги қандай очилади? Бунга етишмоқ учун олдин Тангрини таниш керакми ёки Тангрини таниганларними? Бу саволга кўпчилик «Албатта, Тангрини таниганларни танишда!» деб жавоб бериши шубҳасиз. Агар шундай бўлганда эди, чиндан ҳам Ҳақ йўлчилари ва дўстларини таниш енгил кечганда эди – инсоният аллақачон маънавий-ахлоқий хасталиклардан, ғафлат, жаҳолат, қаҳру ғазаб офатларидан қутулиб, ер юзини жаннат қилган бўлар эди. Ва ўзини бунчалик кулфат, бахтсизлик, зулм ва бағритошликларга маҳкум айламасди. Унинг ҳийла ва найрангбозликлари, нафс шавқи ва лаззати учун турланиб-тусланишлари, ютоқиб ташланишлари ривож топиб бормасди.
Инсоннинг зоҳирий йўлсизлиги унчалик қўрқинчли эмас, ботиний йўлсизлик ёмон, ички адашув, ичдаги имконсизликлар таҳликали.
«Тангрини таниш, – дейди Баҳоуддин Валад, – валиларни танишдан кўп осондир. Бутун олам Тангрига топинади. Унга сажда қилади. Аммо юз мингларча инсондан ҳатто биттаси ҳам валиларни етарли даражада таний олмайди. Ҳазрати Мусо Тангрининг элчиси эмасмиди? Тангри у билан сўзлашмаганмиди? Асоси қўлида аждаҳога айланмаганмиди? Ул асо ила осийлардан ғолиб келмаганмиди?»
Худди шундай бўлган эди. Шунга қарамасдан, Ҳазрати Мусо валиларнинг юзини кўриш, уларни таниш учун Тангридан ёрдам тилайди. Унга ёлворади. Ниҳоят, Оллоҳ унинг дуо ва илтижосини қабул қилади ва унга «Ўз умматинг орасидан чиқ, саёҳат қил!» дея буюради. Мусо алайҳиссалом сўнг саёҳатга кетади. Хизрни топади ва танийди. Лекин Хизрнинг аҳволини тушунмайди. Тушунмаганлиги боис унинг ишларига эътироз билдиради. Охири «Бундан буён энди сендан неки зоҳир бўлса, сас чиқармайман ва жону кўнгулдан қабул айлайман», – деб тавба қилади.
Қуръони Каримда