ТОП просматриваемых книг сайта:
Bakı və bakılılar. Qılman İlkin
Читать онлайн.Название Bakı və bakılılar
Год выпуска 0
isbn 978-9952-8278-4-2
Автор произведения Qılman İlkin
Издательство JekaPrint
Komendantın yanında hörmətini artırmaq üçün Dərgahqulu bəyin atdığı bu addım ona, doğrudan da, böyük etibar qazandırır. Ancaq çox keçmir ki, o özü də 1727-ci ildə Hacı Davudla əlaqəyə girir. Onlar belə bir plan çəkirlər: Dərgahqulu bəyin adamları gecə şəhər darvazalarını açacaqlar və divarlar arxasında pusquda durmuş Hacı Davudu öz ləşkəri ilə şəhərə buraxacaqlar və birlikdə qarnizon əsgərləri üzərinə basqın edəcəklər. Lakin qəsdin üstü açılır. Dərgahqulu bəy bir neçə yaxın adamı ilə birlikdə adalardan birində gizlənir. Bu hadisə ilə əlaqədar olaraq şəhər əhalisinin, demək olar ki, əksəriyyəti heç bir günahları olmadan Rusiyaya sürgün olunurlar.
Dərgahqulu bəyin bu hərəkətindən sonra rus komandanlığı Abşeron kəndlərinin naibi Səlim xana da etibarını itirir. Naib Səlim xan da bu hadisədən sonra şəhərin komendantı Baratınskinin sərəncamına keçir. Baratınski Bakının qubernatoru təyin olunur.
Bir müddətdən sonra Dərgahqulu bəy tutduğu işdən peşman olaraq, təzədən rusların yanına qayıdır və onlara xidmət etməyə hazır olduğunu bildirir. Komendant onun belə cəsarətli addımını çox bəyənir və günahından keçir. Baratınski başa düşürdü ki, Bakı mahalında əhalinin əksəriyyəti Dərgahqulu bəyin tərəfindədir və o, hamının hörmətini qazanmışdır. Belə bir adam vasitəsilə yerli əhalini itaətdə saxlamaq rus komendantlığı üçün çox əlverişli idi. Dərgahqulu bəy şəhərin sultanı təyin olunur.
1730-cu ildə Dərgahqulu bəy yenə rus ordusu xidmətindən çıxıb, Nadir şaha pənah aparır. Ancaq Nadirin xidmətində də çox qalmır. Təzədən Bakıya qayıdır və özünün Maştağa kəndindəki mülkündə sakit yaşamağa başlayır.
Dərgahqulu bəyin Maştağa kəndində yaşadığı dövrə aid səyyah Lerxin yazılarında bəzi qeydlərə rast gəlmək mümkündür. O, Abşeronun naibi Səlim xan və maştağalı Dərgahqulu bəyin təşkil etdikləri ovda iştirak etdiyini geniş təsvir edir. Onun qeydlərində oxuyuruq: "Biz daimi odlar yerindən (Suraxanı demək istəyir – Q. İ.) çıxıb, çoxlu şoran otların bitdiyi Qala kəndindən keçdik və böyük bir kənd olan Sinsenliyə (Zirə kəndini nəzərdə tutur – Q. İ.) tərəf yolumuza davam edərək, yarımadanın ensizləşdiyi və vəhşi keçi ovlamaq üçün hazırlanmış şikar yerinə gəlib çıxdıq. Şikar üçün bütün kəndlərdən əllərində silah, ox və dəyənək olan bir neçə yüz kəndli yanlarında it buraya toplaşmışdılar. Onlar dənizin bu sahilindən o biri sahilinə bir cərgəyə düzülməli idilər. Biz də elə etdik. Bu cərgədən kənara çıxmadan qabağımıza çıxan vəhşi keçiləri yarımadanın ensiz yerinə qovlaya-qovlaya irəliləyirdik. Sultan Dərgahqulu bəy də bir neçə yüz kəndli ilə bizə qoşuldu. Zavallı heyvanlar bizim yaxınlaşdığımızı gördükdə, qışqırığımıza, dəyənəklə zərbə endirməyimizə baxmayaraq, bütün sürü ilə adamların üstündən atılıb, keçirdilər. Bəziləri isə, onları lap sıxışdırdıqda dörddə bir verst enində olan körfəzi üzüb keçərək, 7 verst uzunluğunda olan Müqəddəs (indiki Pirallahı – Q. İ.) adasına çıxırdılar". Bu göstərirdi ki, Dərgahqulu bəy rəsmi dövlət xidmətindən istefaya çıxsa da, Maştağadakı malikanəsində rahat yaşayırmış.
Bir müddət sonra biz onu yenə Nadir şahın xidmətində görürük. Bu xidmətində o, Nadirin cəsur sərkərdələrindən biri kimi şöhrət qazanır. Yerlərdə Nadir hakimiyyətinə qarşı çevrilmiş üsyanların yatırılmasında yaxından iştirak edir və belə vuruşmalardan birində Nadir şahın qardaşı İbrahim xanla birlikdə həlak olur. A. Bakıxanov Dərgahqulu bəyi cüssəli, cəsur və el arasında nüfuzlu bir adam kimi göstərmişdir.
XVIII əsrin 30-cu illərində türklərin hücumu bütün İran üçün böyük təhlükə təşkil edirdi. Bu ağır illərdə İran qoşunlarının başında sərkərdə Nadir durmuşdu. O, İranın əfşarlar tayfasındandı. Onun hərbi bacarığı nəticəsində əfqanlar İran torpağından qovulmuşdu. Bu qələbə Nadirə bir sərkərdə kimi daha böyük şöhrət qazandırdı. 1730-cu ildə böyük qüvvə ilə, türklərin üzərinə hücuma keçdi. Ağır döyüşlərdə Nadir özünün sərkərdəlik bacarığını bir daha nümayiş etdirərək, İranın bir sıra şəhərlərini və o cümlədən Həmədan, Ərdəbil və Təbrizi azad etdi.
Ordu içərisində olduğu kimi xalq içərisində də Nadirin hörmət və şöhrəti gün-gündən artırdı. Xalq onu əsl qəhrəman kimi alqışlayırdı. Çox keçmir ki, Nadir Təhmasibi taxtdan salır və onun yerinə dörd aylıq oğlu III Abbası şah elan edir. Beləliklə o, ölkənin idarə edilməsini bütünlüklə öz əlinə keçirir.
1733-cü ildə Bağdad ətrafındakı döyüşlərdə Nadir türk qoşunlarını böyük məğlubiyyətə uğratdıqdan sonra, 1734-cü ildə Şirvan üzərinə səfərə başlayır. Türklərin Şamaxı şəhərində olan əlaltısı Surxay xan qaçır. Nadirin qoşunları şəhəri talan edib, yandırır. Salamat qalan əhali Şamaxının yaxınlığında olan Ağsuya köçürülür. Nadir Şamaxının bir daha müqavimət göstərə bilməməsi üçün, şəhər divarlarını sökdürür.
Nadir sonra Gəncəyə tərəf hücum edərək, bir neçə müddət şəhəri mühasirədə saxlayır. Gəncəni asanlıqla ala bilməyəcəyini görən Nadir başqa tədbirlərə əl atır. O, Gəncə çayının qabağını sədlə kəsir və onun istiqamətini qala divarlarına tərəf yönəldir. Qıjıltı ilə hücum çəkən su qala divarlarını yuyub uçurur və şəhərə dolmağa başlayır. Bu vaxt Nadirə xəbər çatır ki, Qars və İrəvan tərəfdən türk qoşunları gəncəlilərin köməyinə tələsirlər. Nadir tez Gəncəni işğal etmək fikrindən əl çəkərək, düşməni qarşılamaq üçün 1735-ci ilin may ayında Ermənistana tərəf yürüş edir. Düşməni məğlub etdikdən sonra İrəvan və Tiflis şəhərlərini işğal edir və təzədən Gəncəyə qayıdır. Bu dəfə Gəncədəki türk qarnizonu Nadirin basqınına davam gətirə bilməyib, təslim olur.
Türklər Nadirin hücumunun qarşısını almaq üçün onun cəbhə arxasına Krım tatarlarından ibarət böyük bir dəstə desant çıxarır. Tatarlar Dərbənd qalasında yerləşirlər. Bundan xəbər tutan Nadir Dərbəndə hücum edərək, tatarları geri çəkilməyə məcbur edir.
İngiltərə və Fransa dövlətləri hələ də rus dövlətinə qarşı qəsd üçün İran və Türkiyədən istifadə etməyə çalışırdılar. Onların niyyəti bu idi ki, bu iki dövlət arasında ittifaq bağlansın və sonra hər ikisi Rusiyaya qarşı hücuma təhrik edilsin.
Rus imperiyası tarixində isə böyük dəyişikliklər əmələ gəlmişdi. 1725-ci ilin yanvarında, I Pyotr öləndən sonra onun taxt-tacına I Yekaterina çıxarılmışdı. Lakin onun hökmranlığı cəmi üç il davam etmişdi. Ondan sonra hakimiyyət başına keçən II Pyotrun da hökmranlığı üç ildən artıq çəkməmişdi. Saray dəyişikliyi zamanı taxtdan düşürülüb, yerinə Anna İoannovna çar elan edilmişdi.
Anna İoannovnanın hakimiyyət başına keçməsi Rusiyanın ağır bir dövrünə təsadüf etmişdi. Bu illərdə ölkənin daxili və xarici vəziyyəti xeyli pisləşmiş, ordu və donanma çox zəifləmişdi. Belə bir vəziyyətdə Rusiyadan uzaqlarda, Xəzər sahili əyalətlərində ordu saxlamaq böyük xərc tələb edirdi. I Pyotrun Xəzərin qərb sahilində işğal etdiyi torpaqlar cəmi 100 kilometr enində və 600 kilometr uzunluğunda