ТОП просматриваемых книг сайта:
Radetski Marşı. Йозеф Рот
Читать онлайн.Название Radetski Marşı
Год выпуска 0
isbn 978-9953-8066-3-8
Автор произведения Йозеф Рот
Издательство Alatoran yayınları
Liseyi bitirdikdən sonra 1913-cü ildə Lemberq Universitetində bir il alman dili üzrə filologiya fakültəsində oxuyan Rot daha sonra Vyana Universitetinə köçürülüb.
1916-cı ilin avqustunda əsgərliyə çağırılır, lakin cəbhəyə göndərilməyib mətbuat xidmətində işə cəlb edilir. Birinci Dünya müharibəsindən sonra təhsilini davam etdirməyən Rot jurnalistliyə başlayıb ilk növbədə Vyanada, 1920-ci ildən etibarən də Berlində müxtəlif qəzetlərdə işləyir. 1922-ci ildə vyanalı Frederik Reyxler ilə evlənir və 1923-cü ildə arvadıyla birlikdə Vyanaya qayıdır. 1925-ci ildə “Frankfurter Zeitung”un incəsənət üzrə müxbiri kimi Parisə göndərilir.
Frederik 1928-ci ildə şizofreniya diaqnozuyla ruhi-əsəb klinikasına yatırdılır. Bu vəziyyətdən çox təsirlənən Cozef Rotun spirtli içkiyə düşkünlüyü ehtimalla bu illərdə başlamış olmalıydı.
1929-cu ildə “Frankfurter Zeitung”dan çıxan Cozef Rot Münhen qəzetlərindən birində işləməyə başlayır. 1933-cü ildə Almaniyada nasistlərin iqtidara gəlməsindən sonra о zamanlar birlikdə yaşadığı həyat yoldaşı Andrea Manqa Bell ilə birlikdə Parisə köçür və orada müxtəlif qəzet və jurnallar üçün məqalələr yazaraq həyatına davam edir.
Cozef Rot təkcə 20-ci illərin ən tanınmış jurnalistlərin-dən biri olmaqla kifayətlənməyib, eyni zamanda Avstriya-Macarıstan imperiyasının süqutunun yazarı olaraq ədəbiyyat tarixinə adını yazdırıb. Romanlarında vətənlərini, şəxsiyyətlərini və yollarını itirən insanların başına gələnlərdən yazıb.
Cozef Rotda həyatının son illərində spirtli içkidən asılılıq yaranmışdı, 1939-cu il mayın 27-də Parisdə səfalət içərisində zökəmdən ölüb və Cimetiere Thiais qəbiristanlığında dəfn edilib.
Əlinizdəki roman Cozef Rotun şah əsəri sayılır. Nüfuzlu və qocaman ədəbiyyat tənqidçisi Marsel Reyx-Raniski “Radetski marşı”nı almanca yazılmış ən önəmli iyirmi romandan biri kimi dəyərləndirir.
Cozef Rotun romanına adını verdiyi “Radetski” marşı 1848-ci ildə ata İohann Ştraus tərəfindən Cozef Venzel qraf Radetski von Radetsin şərəfinə hərbi marş kimi bəstələyib. Avstriyalı general Cozef Venzel qraf Radetski von Radets (1766 -1845) 1813-cü ildə Napoleona qarşı aparılan Leypsiq meydan müharibəsində koalisiya qüvvələrinin qələbəsində önəmli rol oynayan tarixi bir fiqurdur.
“Radetski marşı” çoxmillətli Avstriya-Macarıstan imperiyasının qarşısıalınmaz süqutunu qeyri-adi dərəcədə gözəl bir dillə ifadə edən kədərli bir əhvalatdır. Cozef Rot “Radetski marşı”nda imperiya ənənələrinin necə yerlə yeksan olduğunu dörd nəsli əhatə edən bir ailə dramı çərçivəsində nağıl edir. Baron Cozef Trotta von Sipolje köhnə cəmiyyətin bir ayağını, yəni ordunu, oğlu Frans isə bölgə qubernatoru olaraq digər daşıyıcı ayağı, yəni dövlət bürokratiyasını simvollaşdırır. Nəvə leytenant Karl Cozef köhnə sistemin və babasının himayəsini hər zaman üzərində hiss etməsinə rəğmən özünü artıq onunla eyniləşdirə bilmir və addım-addım sona – həm özünün, həm də imperiyanın sonuna yaxınlaşır.
Cozef Rot bütün bu prosesi bir az hüznlü, bir az ironiya ilə, amma hər şeydən əvvəl dastanvarı bir dillə ifadə edir. Romanı Marsel Reyx-Raniskinin fikrincə, almanca yazılmış ən önəmli iyirmi əsərdən biri edən özəllik də elə bu dastanvarı ifadə tərzidir. Bir imperiyanın süqutu hər halda heç bir zaman bu cür gözəl çatdırılmayıb.
BIRINCI HISSƏ
I
Trottalar gənc bir ailə idi. Əcdadları zadəganlıq titulunu Solferino müharibəsində almışdı. Sloven idi. Çıxdığı kəndin adı olan Sipolje zadəganlıq titulu oldu. Özəl bir hərəkətə imza atması üçün tale onu seçmişdi. Lakin daha sonralar unudulmaq üçün nə lazımdırsa etdi. Solferino müharibəsində piyada leytenantı olaraq bir dəstəyə rəhbərlik edirdi. Vuruşma yarım saatdan bəri davam edir, üç addım önündəki əsgərlərinin ağ kürəklərini görürdü. Dəstəsinin ilk sırası diz çökmüşdü, ikinci sıra isə möhkəm dayanırdı. Hamısı şən və qələbəyə əmin idi. Dünəndən bəri müharibə meydanında olan imperatorun hesabına və şərəfinə doyunca yemək yeyib konyak içmişdilər. Sıradakı əsgərlərdən bəzən yıxılanlar olurdu. Trotta açılan hər boşluğu dərhal doldurur, ölü və yaralıların yetim qalmış tüfəngləriylə atəş açırdı. Seyrəkləşən sıranı iti göz və qulaqlarının köməyilə gah sıxlaşdırır, gah yenə geniş sahəyə yayır, tüfənglərin partıltısının arasında kapitanın nadir, aydın əmrlərini qaçırmırdı. İti gözləri düşmən səflərinin önündəki boz-mavi dumanı dəlib keçir, nişan almadan qətiyyən atəş açmır, hər atəşi hədəfi tapırdı. Əsgərlər onun əlini və baxışlarını görür, səsini eşidirdi və hər kəs özünü təhlükəsizlikdə hiss edirdi.
Düşmən duruxdu. Cəbhənin göz işlədikcə uzanan sırası boyunca "Atəşi kəs!" əmri eşidildi. Hələ də tək-tük hərbi taqqıltılar gəlir, gecikmiş və təkəm-seyrək atəş səsləri eşidilirdi. Cəbhələrin arasındakı boz-mavi duman bir az incəldi. Hər kəs özünü birdən çox yaxında bir fırtına vəd edən, önü buludlarla örtülü, qurğuşun rəngli günorta günəşinin altında gördü. Leytenant ilə əsgərlərin arasında Baş Qərargahdan iki zabitin müşayiətiylə imperator peyda oldu və yanındakı zabitlərdən birinin uzatdığı durbini gözlərinə sarı apardı. Trotta bunun hansı mənaya gəldiyini bilirdi: Düşmən geri çəkilsə belə, arxa-arxaya gələn qoşunlar avstriyalılara mütləq üzlərini çevirmiş halda dayanmaqda idilər, bir durbini gözlərinə tutan hər kəs yaxşı bir hədəf meydana gətirir. Eynilə bu anda gənc imperatorun meydana gətirdiyi kimi… Trotta ürəyinin daraldığını hiss etdi. Özünü, alayı, bütün ordunu, dövləti, hətta bütün dünyanı yox edəcək böyük, təsəvvür edilməsi imkansız olan bir fəlakətdən duyduğu qorxu bütün bədənini qovuraraq bürüdü. Dizləri titrəyirdi. Cəbhənin aşağı rütbəli zabitlərinin, Baş Qərargahın heç bir ağrı-acılı cəbhə təcrübəsi görməmiş yüksək rütbəli cənablarına qarşı duyduğu əbədi qərəz leytenantı adını alayın tarixinə silinməz bir şəkildə yazdıran o hərəkətə doğru itələdi. Leytenant imperatorun çiyinlərindən tutaraq yerə doğru basdı. Hər halda bir az daha çox güc sərf etmişdi. İmperator dərhal yıxıldı. Müşayiətçi zabitlər özlərini onun üzərinə atdılar. Tam o anda imperatorun ürəyini hədəfə alan güllə leytenantın sol çiyninə dəydi. İmperator dikələrkən leytenant yerə sərildi. Bütün cəbhə boyunca yuxudan oyanan ürkək tüfənglərin qarmaqarışıq, nizamsız səsləri eşidilirdi. Səbirsiz müşayiətçi zabitlərin təhlükəli bölgəni dərhal tərk etməsi üçün xəbərdar etdiyi imperator hər şeyə baxmayaraq leytenantın üzərinə doğru əyilib cavabdehlik daşıdığını nəzərə alaraq artıq heç bir şey eşitməyən huşsuz leytenantdan adını soruşdu. Alayın həkimi, təcili yardım ehtiyat zabiti və bir xərək daşıyan iki sanitar başlarını yerə əymiş vəziyyətdə qaçaraq yaxınlaşdılar. Baş Qərargah zabitləri imperatoru yerə doğru çəkdikdən sonra özləri də yerə uzandılar. İmperator təngnəfəs olan alay həkiminə: "Leytenanta baxın" – deyə qışqırdı.
Bu vaxt atəş yenə səngimişdi. Leytenantın köməkçisi dəstənin qabağına keçib aydın bir səslə komandirliyi təhvil aldığını deyərkən, Frans Cozeflə müşayiətçiləri dikəldilər; təcili yardıma gələnlər leytenantı xərəyə ehtiyatla bağladılar; sonra birlikdə qar kimi ağ bir lentin üzərini örtdüyü xəstəxanaya getdilər.
Trottanın sol körpücük sümüyü parçalanmışdı. Sol kürək sümüyünün altına batıb qalan güllə Baş komandanın hüzurunda və hiss etdiyi ağrılara görə yenidən özünə gələn yaralının qışqırıqları altında çıxardıldı.
Trotta dörd həftə sonra yaxşılaşdı. Cənubi Macarıstandakı qarnizonuna dönərkən artıq bir kapitan rütbəsiylə nişanların ən yüksəyi Mariya Tereza nişanından əlavə bir də zadəganlıq titulu da vardı. Adı bundan belə kapitan Cozef