LITMIR.BIZ

      Coś się zaczyna

      Jak kamienie, przez Boga rzucane na szaniec!²

      Juliusz Słowacki

      – Miałem ledwie dwadzieścia dwa lata, byłem studentem biologii i oto natknąłem się na coś, co zupełnie nie pasowało do ówczesnego stanu wiedzy. Oczywiście nie uwierzyłem w to, co zobaczyłem.

      Zarośnięta twarz doktora Grzegorza Niedźwiedzkiego uśmiecha się do mnie z ekranu komputera. Wydarzenie, o którym ten polski paleontolog, pracujący obecnie na uniwersytecie w Uppsali, opowiada, miało miejsce w 2002 roku. Zmieniło nie tylko jego życie, lecz także naszą wiedzę o tym, kiedy i gdzie życie wyszło z morza na ląd i stanęło pewnie na czterech łapach. Dzięki Niedźwiedzkiemu wiemy, że stało się to co najmniej 390 milionów lat temu w miejscu, w którym dziś piętrzą się Góry Świętokrzyskie. Można więc żartobliwie powiedzieć, że życie wyszło z oceanu pod Kielcami.

      – Od dawna myszkowałem w kamieniołomie w Zachełmiu, jeszcze jako uczeń technikum geologicznego w Kielcach – opowiada uczony. – Szukałem tak zwanego pstrego piaskowca, skał z pogranicza okresów geologicznych zwanych permem i triasem, sprzed blisko 252 milionów lat. To wtedy nastąpiło największe wymieranie w historii Ziemi. Szacuje się, że wyginęło aż 90 procent ówczesnych gatunków. Byłem nim zafascynowany. Ale ponieważ pstrego piaskowca jest w Zachełmiu niewiele, znudzony i zmęczony, bo był to gorący dzień, poszedłem poszperać w sporo starszych skałach dewońskich, w których, jak wszyscy mówili, nie było skamieniałości i szkoda było na nie czasu. W pewnym momencie zobaczyłem spory blok dolomitu, czyli skały zbudowanej z węglanu wapnia i magnezu, w którym był pięknie odciśnięty trop, wypełniony skamieniałym mułem. Duży, wielkości męskiej dłoni, z dobrze widocznymi palcami. Pomyślałem sobie, że to jakiś żart.

      Skamieniałości fascynowały go już w dzieciństwie. Wychował się w Piotrowicach pod Lublinem. Do szkoły miał trzy kilometry i traf chciał, że droga do niej prowadziła obok miejsca, w którym na powierzchnię Ziemi wyglądały skały ze schyłkowej kredy, sprzed 72–66 milionów lat. Geolodzy nazywają takie miejsce wychodnią. Wracając do domu, Grzesio wypatrywał więc morskich skamielin: amonitów, belemnitów, małżów, ślimaków. Kolekcjonował je, nie do końca wiedząc, co zbiera. W zdobywaniu wiedzy na ich temat pomagał mu starszy brat, dzisiaj biofizyk pracujący w USA.

      I tak oto przypadek – bo przecież gdyby wychował się nad morzem, równie dobrze mógłby marzyć o karierze biologa morskiego – sprawił, że Niedźwiedzki zapragnął zostać geologiem. Pojechać w Góry Świętokrzyskie i odnaleźć trylobita, jednego z pierwszych morskich zwierzaków. Jak mówi, w szkole podstawowej niczego nie pragnął bardziej. Stąd pomysł na pięcioletnie technikum geologiczne.

      W wieku czternastu lat, tuż po ośmioklasowej podstawówce, opuścił zatem robotniczy dom i zamieszkał w internacie oddalonym o dwieście kilometrów od rodzinnej miejscowości. Jeszcze w technikum odkrył w Górach Świętokrzyskich pierwsze tropy dinozaurów.

      – Zakochałem się wtedy w dinozaurach – opowiada. – Tylko one się dla mnie liczyły. W czwartej klasie wiedziałem już, że chcę być paleontologiem. Zacząłem pisać listy, odręczne, nie mejle!, do naukowców z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

      Jak mówi, szkoła w Kielcach była fantastyczna i wyposażyła go w solidną wiedzę geologiczną. Tak solidną, że kiedy zaczął już studiować geologię na Uniwersytecie Warszawskim – na którą dostał się bez egzaminu, bo w 2000 roku pracą o świętokrzyskich dinozaurach wygrał w Amsterdamie konkurs młodych naukowców zorganizowany przez Unię Europejską – straszliwie się nudził. Na drugim semestrze poszedł więc do dziekana, żeby powiedzieć, że chce przełożyć sesję i pojechać na staż do bazy londyńskiego Królewskiego Towarzystwa Geograficznego na Seszelach (staż był częścią amsterdamskiej nagrody). Usłyszał jednak, że albo nauka, albo egzotyczne wycieczki. I zrozumiał, że studia geologiczne nie są dla niego.

      – Wybrałem egzotyczną wycieczkę i w 2001 roku pojechałem na miesiąc na Seszele – śmieje się. – I to był kolejny przełom w moim życiu. Zobaczyłem rafy koralowe, las deszczowy, mrowie owadów, roślin. Tropikalna różnorodność życia mnie zauroczyła. Postanowiłem, że przeniosę się na biologię.

      Jak postanowił, tak i zrobił, choć nie obyło się bez problemów. Na pierwszym roku okazało się, że jako jedyny nie wie, o czym mówią wykładowcy. W kieleckim technikum lekcje biologii ograniczały się do paleontologii i ochrony środowiska, musiał więc teraz samodzielnie nadrobić cztery lata biologii licealnej.

      Ale rok po Seszelach znów biegał po Górach Świętokrzyskich.

      – Jeszcze w szkole mnie uczono, że życie wyszło na ląd w późnym dewonie, więc trop, który znalazłem, zupełnie nie pasował do tego, co już wiedziano. Ten kawał skały z wczesnego dewonu, jak później potwierdziliśmy, miał wyraźny odcisk stopy z dobrze widocznymi pięcioma palcami, które jakby pośliznęły się w błocie. Przyglądałem się mu i mówiłem sobie: „Nie, to nie może być przecież trop czworonoga. To światło sobie ze mnie żarty stroi”.

      Niedźwiedzki odpuścił, ale kiedy pięć lat później na uniwersytecie w Uppsali słuchał wykładu profesora Pera Ahlberga, paleobiologa, specjalisty od ewolucji czworonogów, dowiedział się, że czworonogi mogły wyewoluować wcześniej, niż się uważa.

      – Wtedy żaróweczka zaświeciła się w mojej głowie – śmieje się dzisiaj.

      Ciągle ostrożny pomyślał, że może udało mu się odnaleźć tropy jakiegoś praczworonoga. Tetrapodomorfa, formy przejściowej między rybami a płazami.

      – Wróciłem więc do Zachełmia i znalazłem kolejny odcisk łapy, piękny, z detalami. Nawet ślady poduszek palcowych było widać. A potem okazało się, że tych tropów jest więcej. Złożyłem to wszystko w manuskrypt, który chciałem wysłać do „Acta Palaeontologica Polonica”. No, przyznaję, miałem niewielkie ambicje. Ale zanim tekst trafił do redakcji, posłałem go do Pera Ahlberga. Chciałem się dowiedzieć, czy w ogóle warto zawracać tym odkryciem głowy redaktorom jakiegokolwiek czasopisma. Wciąż

Скачать книгу