Экономикалық ілімдер тарихы - Коллектив авторов

Скачать книгу

ойлары

      Экономика ғылымы әлемдік өркениеттің бесігі – Ежелгі Шығыс елдерінде қалыптасты деп саналады. Шығыс елдерінің шаруашылықты ұйымдастырудағы мемлекеттік реттеу жүйесінің ерекшеліктері көптеген хроникаларда, жазбаларда, философиялық трактаттарда, заң ережелерінде және т.б. көрініс тапты. Белгілі дереккөздер – Ежелгі Шығыс өркениетінің экономикалық ойларының ескерткіштеріне тоқталайық.

      Ежелгі Египет үлгісіндегі адамзат баласының ең көне экономикалық ойларының ескерткіші – «Гераклеополь патшасының өз баласына өсиеттері» (б.э. дейінгі ХХІІ ғ.), «Ипусердің сөздері» (б.э. дейінгі ХVІІІ ғ.). Осы дереккөздердің авторлары фараон мен халықтың арасында тұрған басқару аппаратының тиімді қызмет ету қажеттілігін қарастырады.

      Ең көне, танымал жазба дереккөзі ретінде Вавилонда б. э. дейінгі ХVІІІ ғ. қабылданған Хаммурапи патша заңдарының кодексін атауға болады. Бұл заңдарда қоғамның экономикалық негіздері, оның негізгі даму тенденциялары көрініс тапқан. Мысалы, құлдар мен құл иеленушілерге бөліну мәңгі және табиғи деп саналған. Заңдар жеке меншікті қорғайды (бөтеннің меншігіне қол сұғу құлға айналу немесе өлім жазасымен жазаланады), іскерлік мәмілелерді реттейді.

      Ежелгі Қытайдың аса көрнекті ойшылдарының бірі – Конфуций болып табылады. Оның ойлары Қытай халқы өмірінің барлық жақтарына үлкен әсерін тигізді. Конфуций адамдардың рухани жетілу бағдарламасын ұсынды, ол әр адамның міндетті түрдегі парызы – рухани жетілуге талпыну, үлкендерді сыйлаудың табиғи ережелерін танып-білу, ұлдардың құрмет тұтуы және ағайындар арасындағы достық екендігін атап өтеді. Ол тұңғыш рет табиғи құқық теориясын әлеуметтік, адамгершілік, заңдық тұрғыда ұсынды. Табиғи құқық теориясына сәйкес құдай әлемнің алғаш жаратушысы болып есептеледі, бірақ ол азаматтық заңдармен қорғалатын қоғамдық өмір құбылыстарына араласпайды. Конфуций мемлекет байлығын арттыру үшін көп еңбек етіп, аз тұтынуға шақырды.

      «Гуань-Цзы» трактаты (б.э.д. IV ғ.) – Ежелгі Қытайдың экономикалық ойларының тарихында ерекше орын алады. Онда өз уақыты үшін терең мағыналы түрде шаруашылықты мемлекеттік реттеудің тұтас жүйесі ауқымды түрде әзірленген. «Гуань-Цзы» трактатының авторлары да Конфуций сияқты басты міндет – «мемлекетті бай және халықты риза қылу» деп түсінді, сондай-ақ ол қоғамның тапқа бөлінуін тұрақтылық деп қабылдады. «Гуань-Цзы» «шаруашылықты теңестіру қағидаларын» ұсынды. Мемлекет өнімдер арзан кезінде қорлар жинап, оларды баға қымбаттаған кезде тауар айналымына жіберіп, қазынаға пайда түсіруі тиіс. Экономиканы тұрақтандыру шараларының қатарында нанның бағасын реттеу, диқаншыларға жеңілдетілген несиелер беру аса маңызды орын алды. «Гуань-Цзы» трактаты Ежелгі Қытайдың экономикалық ойларының қалыптасу тарихында ерекше орын алды.

      Ежелгі Үндістанның қоғамдық қатынастары, экономикасы, саяси институттары туралы маңызды мәліметтердің дереккөзі «Артхашастра» трактаты

Скачать книгу